Η μεγαλοσύνη και η δόξα του Θεού στον χαρακτήρα Του και στις σχέσεις Του προς τον άνθρωπο, αποκαλύπτεται στα διάφορα ονόματά Του. Το όνομα Γιαχβέ είναι το δεύτερο στη σειρά στην εβραϊκή Βίβλο, από τα τρία πρωταρχικά ονόματα με τα οποία αποκαλύπτεται ο Θεός. Είναι το επικρατέστερο όνομα του Θεού στη Βίβλο και απαντάται στην Τανάχ πάνω από 6.800 φορές. Κι όπως συμβαίνει μ’ όλα τα ονόματα του Θεού το όνομα αυτό αποκαλύπτει κάτι απ’ το χαρακτήρα του Θεού, τοποθετώντας Τον ξεχωριστά απ’ όλα τα άλλα όντα και απείρως ψηλότερα από αυτά.
Το ΓΧΒΧ διαφέρει από τα άλλα δυο κύρια ονόματα, Ελοχίμ και Αντονάι. Το Γιαχβέ είναι προσωπικό. Μόνο σε μια θεότητα μπορεί να απευθύνεται: στον Θεό του λαού Ισραήλ. Όλα τα έθνη είχαν Ελοχίμ που τους λάτρευαν, είχαν Αντονάι (κυρίους) που τους ονόμαζαν αφέντες τους (Α' Κορινθίους 8:5), αλλά μόνον οι απόγονοι του Αβραάμ, του Ισαάκ και του Ιακώβ έλαβαν το όνομα ΓΧΒΧ, γνωστό και σαν Γιαχβέ. Μόνον Αυτός ήταν ο Θεός τους.
Ένας ανώνυμος σχολιαστής τονίζει βασικές όψεις της προσωπικότητας του Θεού, όπως αυτές αποκαλύπτονται στο όνομά Του: «Στο όνομα Γιαχβέ εκφράζεται ξεκάθαρα η προσωπικότητα του Υπέρτατου. Παντού είναι ένα κατάλληλο όνομα που δηλώνει το πρόσωπο του Θεού και μόνον Αυτόν… ενώ το Ελοχίμ… δηλώνει συνήθως… τον Υπέρτατο. Ο Εβραίος μπορεί να λέει Ελοχίμ, τον αληθινό Θεό, σε αντίθεση με όλους τους ψεύτικους θεούς. Αλλά ποτέ δεν λέει Γιαχβέ, γιατί Γιαχβέ είναι το όνομα μόνον του αληθινού Θεού. Επαναλαμβάνει συνέχεια Ελοχίμ μου, αλλά ποτέ Γιαχβέ μου, γιατί όταν λέει Ελοχίμ μου εννοεί Γιαχβέ. Μιλάει για τον Ελοχίμ του Ισραήλ, αλλά ποτέ για τον Γιαχβέ του Ισραήλ, γιατί δεν υπάρχει άλλος Γιαχβέ. Μιλάει για τον ζωντανό Ελοχίμ, αλλά ποτέ για τον ζωντανό Γιαχβέ, γιατί δεν μπορεί να διανοηθεί τον Γιαχβέ παρά μόνον ζωντανό».
Το όνομα αυτό το συναντάμε για πρώτη φορά στη Γένεση 2:4 μαζί με το όνομα Ελοχίμ, σαν Γιαχβέ Ελοχίμ και ξανά στη Γένεση 3:8.[1] Ύστερα απ’ αυτό το συναντάμε μόνο του ή μαζί με το Ελοχίμ, ή άλλοτε τα βρίσκουμε να αναφέρονται και τα δυο, αλλά χωριστά, ακόμα και στο ίδιο εδάφιο. Για παράδειγμα, ο Ιακώβ στο όνειρό του στη Βαιθήλ, ακούει τη φωνή του Θεού να του λέει: «Εγώ είμαι ο Γιαχβέ, ο Ελωί του Αβραάμ του πατέρα σου κι ο Ελωί του Ισαάκ…» (Γένεση 28:13).
Η πλήρης ετυμολογική έννοια του ονόματος ΓΧΒΧ
Είναι ενδιαφέρον, ότι κανείς δεν ξέρει πραγματικά πώς να προφέρει αυτό το πιο σημαντικό απ’ τα ονόματα του Θεού, που συνήθως μεταφράζεται ΚΥΡΙΟΣ. Η προέλευσή του είναι η εξής: Το αρχικό εβραϊκό κείμενο δεν είχε φωνήεντα. Με το πέρασμα του χρόνου, το τετραγράμματο ΓΧΒΧ θεωρήθηκε πολύ ιερό για να προφερθεί, γι’ αυτό μέσα στους αιώνες, τα σύμφωνα του ΓΧΒΧ συνδυάστηκαν με τα φωνήεντα του Αντονάι (Κύριέ μου), για ν’ αποδώσουν το Γιαχοβά, έναν τύπο που κατατέθηκε για πρώτη φορά στην αρχή του 12ου αιώνα μ.Χ.[2] Αυτό όμως δε συνέβαινε πάντα πριν την καταστροφή του Ναού το 586 π.Χ. Την εποχή εκείνη, το όνομα προφερόταν κανονικά με τα φωνήεντά του. Αυτό γίνεται σαφές από τις επιστολές της Λαχείς, που γράφτηκαν λίγο πριν την καταστροφή του Ναού. Όμως, κατά τον 3ο αιώνα π.Χ., απέφευγαν τελείως να το προφέρουν. Η συνήθεια αυτή άρχισε από Ιουδαίους μελετητές, που ήθελαν να υπακούσουν στην εντολή της Γραφής, που απαγόρευε να αναφέρεται αυτό το όνομα μάταια (Λευιτικό 24:16, Έξοδος 20:7), αλλά και να τιμήσουν το όνομα του ΚΥΡΙΟΥ. Η προφορά Γιαχβέ υποδηλώνεται με τις μεταγλωττίσεις του ονόματος αυτού στα ελληνικά στην πρώιμη χριστιανική βιβλιογραφία, με τη μορφή «Ιάουε» (Κλήμης Αλεξανδρείας), ή «Ιαβέ» (Θεοδώρητος). Ίσως, η πιο σωστή προφορά είναι το «Γιάουε». Αυστηρά μιλώντας, ΓΧΒΧ είναι το μόνο όνομα του Θεού. Στη Γένεση, όποτε η λέξη σεμ (όνομα) σχετίζεται με τον Θεό, αυτό το όνομα είναι ΓΧΒΧ. Όταν ο Αβραάμ (Γένεση 12:8, 13:4) ή ο Ισαάκ (Γένεση 26:25) έκτισαν έναν βωμό «επικαλέστηκαν το όνομα του Γιαχβέ».
Μια μελέτη της λέξης «όνομα» στην εβραϊκή Βίβλο αποκαλύπτει πόσα πολλά σημαίνει στα εβραϊκά. Το όνομα δεν είναι απλώς μια ετικέτα, αλλά είναι σημαντικό για τη πραγματική προσωπικότητα αυτού στον οποίον ανήκει. Μπορεί να προέρχεται από τις περιστάσεις της γέννησής του (Γένεση 5:29), ή να αντανακλά τον χαρακτήρα του (Γένεση 27:36). Και όταν ένα πρόσωπο βάζει το όνομά του πάνω σ’ ένα άλλο πράγμα, ή πρόσωπο, το τελευταίο έρχεται κάτω από την επιρροή του και την προστασία του.
Πώς σχετίζονται το Ελ, Ελοχίμ και το ΓΧΒΧ
Τώρα είμαστε σε θέση να μελετήσουμε, πώς οι τρεις λέξεις συμφωνούν ή διαφέρουν στη χρήση τους. Ενώ υπάρχουν περιπτώσεις στις οποίες καθεμιά απ’ αυτές μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τον Θεό, με κανένα τρόπο δεν είναι ταυτόσημες ή εναλλασσόμενες. Στην αφήγηση του Γένεση 14, που θεωρείται ότι δίνει μια αληθινή εικόνα της κατάστασης στην αρχή του 2.000 π.Χ., διαβάζουμε ότι ο Άβραμ συναντήθηκε με τον Μελχισεδέκ, τον ιερέα του Ελ Ελυόν, του Θεού του Υψίστου. Εδώ έχουμε το όνομα ή τον τίτλο του Θεού που ο Μελχισεδέκ λάτρευε. Θα ήταν λάθος να αντικαταστήσουμε, είτε τον Ελοχίμ είτε τον ΓΧΒΧ, με τον Ελ Ελυόν (Γέν.14:18). Ο Μελχισεδέκ ευλογεί τον Άβραμ στο όνομα του Ελ Ελυόν «που έκτισε τον ουρανό και τη γη», ταυτίζοντάς Τον, έτσι, με τον υπέρτατο Θεό (14:19). Ο βασιλιάς των Σοδόμων προσφέρει στον Άβραμ λάφυρα, αλλά αυτός αρνείται και υψώνει το χέρι του στον ΓΧΒΧ, τον Ελ Ελυόν, «που έκτισε τον ουρανό και τη γη» (14:22). Αυτό σημαίνει, ότι και αυτός λατρεύει τον υπέρτατο Θεό, τον ίδιο Θεό, αλλά Τον ξέρει με το όνομα ΓΧΒΧ.[3]
Για να παραθέσουμε ένα δεύτερο παράδειγμα: Στη Γένεση 27:20 διαβάζουμε ότι ο Ιακώβ εξαπατά τον πατέρα του με τα λόγια: «Επειδή, ο ΚΥΡΙΟΣ (ΓΧΒΧ) ο Θεός σου (Ελοχέιχα) το έφερε μπροστά μου». Η εναλλαγή ΓΧΒΧ κι Ελοχίμ δε θα είχε νόημα. ΓΧΒΧ είναι το όνομα, με το οποίο ο Ισαάκ λατρεύει τον Υπέρτατο Θεό (Ελοχίμ).
Η αποκάλυψη στον Μωυσή
Η αποκάλυψη που έγινε στον Μωυσή στην καιόμενη βάτο είναι ένα από τα πιο χτυπητά και πειστικά περιστατικά στη Βίβλο. Μετά τα αρχικά λόγια, ο Θεός συστήνει τον Εαυτό Του ως εξής: «Εγώ είμαι ο Θεός (Ελοχέι) του πατέρα σου» (Έξοδος 3:6), κάτι που αμέσως προϋποθέτει, ότι ο Μωυσής θα γνώριζε το όνομα του Θεού του πατέρα του.
Όταν ο Θεός ανακοινώνει τον σκοπό Του να ελευθερώσει τον Ισραήλ μέσω του Μωυσή, αυτός δείχνει απροθυμία κι αρχίζει τις δικαιολογίες. Απαντάει στην εντολή του Θεό με μια ερώτηση: «Να, όταν εγώ πάω στους γιους Ισραήλ και τους πω: Ο Θεός των πατέρων σας με απέστειλε σε σας κι εκείνοι με ρωτήσουν: Τι («μα») είναι το όνομά Του; Τι θα τους πω;» (Γένεση 3:13).
Κάτω στην Αίγυπτο, οι Ισραηλίτες είχαν εξοικειωθεί μ’ ένα πλήθος αιγυπτιακών θεών. Ακόμα κι ο Φαραώ θεωρείτο σαν ένας θεός. Υπήρχε ο θεός των βατράχων, ο θεός των μυγών, ο θεός του χαλαζιού, ο θεός των ακριδών, ο θεός του Νείλου, ο θεός των σκνιπών. Οι Αιγύπτιοι έφτιαχναν θεούς για το κάθε τι σχεδόν που τους ενοχλούσε. Κι αυτοί οι χειροποίητοι θεοί μπορούσαν τώρα να κατευναστούν. Ουσιαστικά κάθε μια από τις 10 πληγές απευθυνόταν εναντίον ενός Αιγυπτίου θεού, συμπεριλαμβανομένου του Φαραώ. Εφόσον θεωρείτο ότι ήταν μια θεότητα, ο πρωτότοκος γιος του θα πέθαινε.
Ο Μωυσής ήθελε να ξέρει τι να πει στους σκλαβωμένους Ισραηλίτες, όταν θα τον ρωτούσαν για το όνομα του Θεού των πατέρων τους που τον έστελνε για να τους ελευθερώσει. Ο κανονικός τρόπος για να ρωτήσει για ένα όνομα ήταν να χρησιμοποιήσει την αντωνυμία «μι». Χρησιμοποιεί όμως, το «μα» και με αυτό ζητάει μια απάντηση που να προχωράει παραπέρα και να δίνει την έννοια (τι;) ή την ουσία του ονόματος. Αυτό μας βοηθάει να εξηγήσουμε την απάντηση που του έδωσε ο Θεός.
Ο Θεός του είπε: «Εγώ είμαι ο Ων. Και είπε: Έτσι θα πεις στους γιους Ισραήλ: Ο Ων με απέστειλε σε σας» (Έξοδος 3:14). Με αυτό ο Μωυσής δεν νόμιζε, ότι ο Θεός ανακοίνωνε ένα νέο όνομα. Απλά είναι το βαθύτερο νόημα του ονόματος, που ο Μωυσής ήξερε. Η φράση «Εγώ είμαι ο Ων» μπορεί να αποδοθεί καλύτερα: «Ειμί όστις ειμί» (אהיה אשׁר אהיה). Ένας σχολιαστής το μεταφράζει: «Θα είμαι όπως θα είμαι», και το επεκτείνει σα μια υπόσχεση για τη δύναμη του Θεού και τη συνεχή παρουσία Του μαζί τους κατά την απελευθέρωση. Το ότι αυτή μπορεί να είναι η έννοια των λέξεων αυτών, φαίνεται και από τα επόμενα: «Ο ΓΧΒΧ ο Θεός των πατέρων σας, ο Θεός του Αβραάμ, ο Θεός του Ισαάκ κι ο Θεός του Ιακώβ, με απέστειλε σε σας. Αυτό θα είναι το όνομά μου παντοτινά» (3:15). Το πλήρες περιεχόμενο του ονόματος προηγείται, το ίδιο το όνομα έπεται.
Διαρκώς παρών και Αυθύπαρκτος
Από πρώτη ματιά φαίνεται να είναι ένα παράξενο όνομα. Το «Εγώ είμαι» (εχγιέ) προέρχεται απ’ την ίδια ρίζα με το όνομα ΓΧΒΧ. Το όνομα ΓΧΒΧ προέρχεται από το ρήμα χαγιά (היה) (είμαι). Στο παραπάνω εδάφιο έχουμε το πρώτο πρόσωπο του ρήματος. Μια πιθανή εξήγηση για τη σύνθεση του ονόματος ΓΧΒΧ απ’ τα εβραϊκά είναι ίσως: γεχί (θα είναι), χοβί (είναι), χαγιά (ήταν). Συνεπώς το ΓΧΒΧ μπορεί να κατανοηθεί σαν ακρωνύμιο, που χρησιμοποιεί τμήματα από αυτές τις εβραϊκές λέξεις, σχηματίζοντας το Γε-χοβ-αχ, όνομα που δηλώνει: «Θα είμαι (μέλλον), γιατί είμαι (παρόν), γιατί ήμουν (παρελθόν)». Το ΓΧΒΧ δεν περιέχει απλώς το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον, αλλά και δηλώνει ότι ο Θεός υπάρχει στο αιώνιο παρόν, γιατί και τα τρία αυτά χρονικά διαστήματα είναι τα ίδια γι’ Αυτόν. Αυτός είναι κι Αυτός ο Ίδιος είναι αιωνιότητα. Έτσι στον Μωυσή (Έξοδος 13:14) έλεγε: «Θα είμαι αυτό που θα είναι. Οτιδήποτε συμβαίνει, αυτό είμαι. Εγώ είμαι το παρελθόν σας, Εγώ είμαι το παρόν σας, Εγώ είμαι το μέλλον σας».
Επιπλέον αυτό το συγκεκριμένο όνομα σχετίζεται στενά με έναν πρώιμο τύπο της ρίζας χάβα (חוה) (ζωή). Βλέπουμε ότι υπάρχει σχέση ανάμεσα στις λέξεις «ζωή» κι «ύπαρξη». Η φράση «Ειμί όστις ειμί» σημαίνει ότι ο ΓΧΒΧ είναι ο Αυθύπαρκτος. Όταν, λοιπόν, διαβάζουμε το όνομα αυτό, πρέπει να δεχόμαστε ότι πρόκειται για την προσωπικότητα του Θεού που είναι απόλυτα αυθύπαρκτη. Είναι ο Ένας Θεός, που από Μόνος Του κατέχει ουσιαστική ζωή κι αιώνια, διαρκή και σταθερή Ύπαρξη. Στον Ησαία δηλώνεται: «Πριν από Μένα άλλος θεός δεν υπήρξε ούτε ύστερα από Μένα θα υπάρχει. Εγώ, Εγώ είμαι ο ΚΥΡΙΟΣ κι εκτός από Μένα άλλος σωτήρας δεν υπάρχει» (43: 10-11). Ο ΚΥΡΙΟΣ σαφώς διακηρύττει ότι Αυτός ήταν η αρχή των πάντων και πριν απ’ Αυτόν δεν υπήρχε τίποτε. Είναι η μόνη αιτία χωρίς αιτία. Αυτός είναι η πηγή όλων όσων υπάρχουν.
Είναι σωστό να παρατηρήσουμε ότι η εβραϊκή προσωπική αντωνυμία (הוּא), αντίστοιχη στην ελληνική «αυτός», είναι συγγενής με το ρήμα «χαβά», που σημαίνει «ύπαρξη». Σε μερικά εδάφια η λέξη «Αυτός», όταν χρησιμοποιείται για τον Θεό, είναι ισοδύναμη προς τον αληθινό κι αιώνιο Θεό, που υποδηλώνει τον Ένα Θεό που πάντα υπάρχει, Αιώνιος και Αναλλοίωτος. Στον Ησαία, για παράδειγμα, διαβάζουμε: «Εγώ Αυτός είμαι (הוּא אני). Πριν από μένα άλλος Ελ δεν υπήρξε ούτε ύστερα από μένα θα υπάρχει» (43:11). Και στο Ψαλμό 102 επίσης: «Αλλά, εσύ είσαι ο Αυτός (הוּא-אתּה) και τα χρόνια σου δεν θα εκλείψουν» (εδ.27).
Ο σεβάσμιος Εβραίος σοφός και ραβίνος του Μεσαίωνα, Μωυσής Μαϊμονίδης, είπε σχετικά με το όνομα αυτό: «Όλα τα ονόματα του Θεού που υπάρχουν στη Βίβλο, προέρχονται από τα έργα Του, εκτός απ’ το ΓΧΒΧ που χαρακτηρίζεται σαν απλό όνομα, γιατί μας διδάσκει απλά και με σαφήνεια την ουσία της ύπαρξης του Θεού». Ένας πολυμαθής Ιουδαίος λόγιος έγραφε: «Μια λέξη που να εκφράζει ταυτόχρονα ‘Αυτός ήταν, είναι και θα είναι’, θα μπορούσε να ισοδυναμεί με το ΓΧΒΧ, αλλά θα έπρεπε να αποδίδει και την έννοια της αιτιότητας. Τέτοια λέξη, απ’ όσο γνωρίζω, δεν υπάρχει σε καμιά γλώσσα, εκτός από την εβραϊκή».
Το ρήμα «χαβά» όμως σημαίνει και «γίνομαι», δηλαδή «γίνομαι γνωστός». Αυτό υποδηλώνει μια συνεχή και αυξανόμενη αποκάλυψη του Εαυτού Του. Συνδυάζοντας όλες τις σημασίες του ρήματος «χαβά» φτάνουμε στην πλήρη ετυμολογική έννοια του ονόματος ΓΧΒΧ που σημαίνει: «Ο Αυθύπαρκτος, η αιώνια κι απόλυτη Ύπαρξη που αποκαλύπτει τον Εαυτό Του».
Θα πρέπει να ήταν μια εντυπωσιακή αποκάλυψη, πολύ σπουδαία, για τον Μωυσή, να μπορέσει να πει στους σκλαβωμένους Ισραηλίτες στην Αίγυπτο, που τους περιτριγύριζαν χιλιάδες χειροποίητοι θεοί, ότι ο Θεός των πατέρων τους είναι ο ΓΧΒΧ, ο «Εγώ είμαι», ο αυθύπαρκτος Θεός, η μόνη αιτία που δεν έχει αιτία, η πηγή κάθε ζωής, Εκείνος που γίνεται ό,τι χρειάζονται τα παιδιά Του.
Ο ΓΧΒΧ δεν είναι διαφορετικό Ον από τον Ελοχίμ
Στην πρώτη ξεκάθαρη αποκάλυψη του Εαυτού Του με το όνομα ΓΧΒΧ, ο Θεός ήταν πολύ προσεχτικός στο να δείξει την ταυτότητά Του με τον Ελοχίμ, το προηγούμενο όνομά Του. «Έτσι θα πεις στους γιους Ισραήλ: Ο ΓΧΒΧ, ο Ελωί των πατέρων σας, ο Ελωί του Αβραάμ, ο Ελωί του Ισαάκ, και ο Ελωί του Ιακώβ, με απέστειλε σε σας. Αυτό θα είναι το όνομά μου παντοτινά, κι αυτό το μνημόσυνό μου σε γενεές γενεών» (Έξοδος 3:15). Δεν είναι ένα καινούργιο θεϊκό Ον, που κάνει γνωστό τον Εαυτό Του, αλλά το ίδιο θεϊκό Ον, ο Θεός των Πατριαρχών, κάτω από άλλο όνομα.
Μετά την επιστροφή του Μωυσή στην Αίγυπτο, ο Θεός τού δίνει επιπλέον οδηγίες, για το πως θα αντιμετωπίσει τον Φαραώ και τον λαό του: «Εγώ είμαι ο ΓΧΒΧ. Και φάνηκα στον Αβραάμ στον Ισαάκ, και στον Ιακώβ, με το όνομα Ελ Σαντάι. Δεν γνωρίστηκα όμως σ’ αυτούς με το όνομά μου ΓΧΒΧ. Κι ακόμα έστησα σ’ αυτούς τη διαθήκη μου, να τους δώσω τη γη Χαναάν…» (Έξοδος 6:2-4).
Σημειώσαμε ήδη, ότι το όνομα ΓΧΒΧ παρουσιάζεται για πρώτη φορά στη Γένεση (2:4) και σίγουρα χρησιμοποιείται με ειδική σημασία σε σχέση με τα λογικά και ηθικά δημιουργήματα. Αλλά οι παραπάνω περικοπές σημαίνουν:
α) Ότι ενώ το όνομα ΓΧΒΧ χρησιμοποιείται τόσο συχνά σαν τίτλος του Ελοχίμ των Πατριαρχών, η πλήρης σημασία του δεν τους αποκαλύφθηκε. Η προηγούμενη αποκάλυψη σε αυτούς αφορούσε υποσχέσεις, που ανήκαν σ’ ένα απώτερο μέλλον. Υποτίθεται ότι θα έπρεπε να βεβαιωθούν ότι Αυτός ο ΓΧΒΧ, ήταν ένας τέτοιος Θεός, ισχυρός (Ελ) και επαρκής (Σαντάι) για να τις εκπληρώσει.
β) Τώρα αποκαλύφθηκε σε σχέση με τη διαθήκη και την επαγγελία του Θεού προς τον λαό. Η αποκάλυψή Του στην καιόμενη βάτο ήταν μεγαλύτερη και πιο βαθιά. Η δύναμη του Θεού και η άμεση και διαρκής παρουσία Του μαζί τους εμπεριέχονται στο οικείο όνομα ΓΧΒΧ. Γι’ αυτό το «Εγώ είμαι ο Θεός σας» (Έξοδος 6:7) τους δίνει όλη τη βεβαιότητα που χρειάζονται για τον σκοπό Του, την παρουσία Του και τη δύναμή Του μαζί τους.[4]
γ) Τα 430 χρόνια της απομάκρυνσης των Ιουδαίων από τη Γη της Επαγγελίας επρόκειτο να τελειώσουν. Ο Θεός ήθελε να ξέρουν ότι Αυτός θυμόταν τη διαθήκη, που είχε κάνει με τους πατέρες τους. Έτσι, αποκαλύπτει στον Μωυσή τη μοναδική ταυτότητά Του, σαν μια ζωντανή ύπαρξη, μια προσωπικότητα, που εκπληρώνει στον λαό Του τις υποσχέσεις, που έδωσε στους πατέρες του. Για να τους βεβαιώσει, ότι θα τους φέρει στη γη της κληρονομιάς τους.
Εδώ, λοιπόν, ο αιώνιος και ζωντανός Θεός αποκαλύπτεται στο λαό της διαθήκης Του, σαν ο αναλλοίωτος Θεός που μένει πιστός στο λόγο Του δια μέσου πολλών γενεών. «Το περιεχόμενο του τίτλου ΓΧΒΧ είναι η προσωπική ύπαρξη του Θεού, η συνέχιση των σχέσεών Του προς τον άνθρωπο, το αναλλοίωτο των επαγγελιών Του και ολόκληρη η ‘αποκάλυψη’ του λυτρωτικού Του ελέους», γράφει κάποιος σχολιαστής.
Το ΓΧΒΧ είναι μια προχωρημένη μορφή του Ελοχίμ
Ελοχίμ είναι το γενικό όνομα του Θεού σε σχέση με τη δημιουργία και τη συντήρηση των έργων Του. Εισάγει ορισμένες ιδιότητες του Θεού (δύναμη, ισχύ), όχι όμως την ουσιώδη ύπαρξή Του. Εκτός από τον υπαινιγμό της πλειονότητας στο Ελοχίμ, το όνομα δεν αποκαλύπτει τίποτε από την ουσία του Θεού.
ΓΧΒΧ είναι ο Θεός της ‘αποκάλυψης’ στην έκφραση του Εαυτού Του, στις ουσιαστικές πνευματικές κι ηθικές ιδιότητες του χαρακτήρα Του. Το ΓΧΒΧ, αντίθετα με το Ελοχίμ, είναι κύριο όνομα, το όνομα ενός προσώπου, αν και το πρόσωπο αυτό είναι θείο. Εμφανίζει τον Θεό σαν Πρόσωπο και Τον φέρνει σε σχέση με άλλες προσωπικότητες. Φέρνει τον Θεό κοντά στον άνθρωπο, και μιλάει στους Πατριάρχες, όπως ένας φίλος μιλάει στον φίλο του.
Η διακριτική σημασία του ονόματος ΓΧΒΧ
Το ΓΧΒΧ αποκτάει τη διακριτική του σημασία με τις χρήσεις του στην Τανάχ (εβραϊκή Βίβλο). Είναι αξιοσημείωτο ότι η πρώτη εμφάνιση του ονόματος στη Γραφή ακολουθεί τη δημιουργία του ανθρώπου. Μέχρις τότε, η Γραφή αναφέρει μόνο μια γενική έκθεση σε σχέση με όλη τη Δημιουργία. Αλλά μετά αρχίζει η ειδική έκθεση της δημιουργίας του ανθρώπου και η ειδική σχέση του Θεού με τον άνθρωπο, κι αυτό σε διαφοροποίηση απ’ την υπόλοιπη δημιουργία. Ο Ελοχίμ λέει: «Ας κάνουμε άνθρωπο κατ’ εικόνα ημών, καθ’ ομοίωση ημών...» (Γένεση 1:26). Όταν, όμως, ο άνθρωπος θα γινόταν κυρίαρχος στη Δημιουργία (Γένεση 2:4), ο Ελοχίμ έρχεται σε κοινωνία μαζί του και καλείται Γιαχβέ Ελοχίμ, που ευλογεί τη γη για χάρη του ανθρώπου, του αντιπροσώπου Του στη γη. Αυτό, δείχνει μια ιδιαίτερη σχέση του Θεού με τον άνθρωπο, στον χαρακτήρα του ΓΧΒΧ. «Ο Δημιουργός έφερε τον άνθρωπο στην ύπαρξη, σαν αυτόν, που θα ήταν πάνω στη γη και θα είχε την ικανότητα να ευφραίνεται στο Θεό. Κι οι ιδιότητες του χαρακτήρα του Θεού, που φανερώθηκαν στο όνομα ΓΧΒΧ και που δεν χρειάζονταν για τη δημιουργία του υλικού κόσμου, έγιναν φανερές μόνον όταν ο άνθρωπος ήρθε στην ύπαρξη», γράφει κάποιος σχολιαστής.
Είναι ο Ελοχίμ που σαν ΓΧΒΧ βάζει τον άνθρωπο κάτω από ηθικές υποχρεώσεις και τον προειδοποιεί ότι θα τιμωρηθεί, αν παρακούσει. Είναι εντυπωσιακό, ότι παρόλο που το όνομα ΓΧΒΧ χρησιμοποιείται σε μεγάλη έκταση στο 2ο κεφάλαιο της Γένεσης, απουσιάζει απ’ το 3ο κεφάλαιο, που αναφέρει τον πειρασμό της Εύας. Ο όφις είναι πανούργος, έξυπνος, πονηρός και γνωρίζει ότι το ΓΧΒΧ αναφέρεται στην αγιότητα του Ελοχίμ. Έτσι είναι σημαντικό ότι, υπό το φως της προειδοποίησης του Ελοχίμ προς τους πρωτόπλαστους, ο Σατανάς, όταν πειράζει την Εύα για ν’ αμαρτήσει, δεν αναφέρεται στο όνομα ΓΧΒΧ, αλλά μόνο στο Ελοχίμ (Γένεση 3:1). Αλλά ούτε κι η Εύα το αναφέρει στην απάντησή της προς αυτόν. Μπορεί άλλωστε κάποιος να διαπράττει το κακό και την ίδια ώρα να αναφέρει το όνομα του ΓΧΒΧ;
Είναι επίσης σημαντικό ότι, όταν αμάρτησαν, ο Αδάμ και η Εύα κρύφτηκαν. Όταν μπήκε η αμαρτία και έγινε αναγκαία η σωτηρία, ο Γιαχβέ Ελοχίμ είναι Εκείνος που ψάχνει τον αμαρτωλό. Ακούν λοιπόν τη φωνή του Γιαχβέ Ελοχίμ στον κήπο να τους ρωτάει: «Αδάμ, που είσαι;» (Γένεση 3:9). Είναι Αυτός που ντύνει τους αμαρτωλούς με δερμάτινους χιτώνες (Γένεση 3:21), τύπος της δικαιοσύνης, που προμηθεύει ο Θεός μέσω της θυσίας (Ρωμαίους 3:21-22). Η πρώτη, όμως, ειδική αποκάλυψή Του, σαν ΓΧΒΧ, συνδέεται με τη σωτηρία του λαού Του από την Αίγυπτο (Έξοδος 3:13-17). Γιαχβέ είναι, επίσης, το διακριτικό όνομα του Θεού σε σχέση με τον Ισραήλ, ως προς τις διαθήκες:
α) του έδωσε το Νόμο στο Σινά (Έξοδος 19:3, 20:1-2),
β) του υποσχέθηκε την Κ. Διαθήκη (Ιερεμίας 31:31-34).
Οι ιδιότητες του ΓΧΒΧ
Το όνομα ΓΧΒΧ αποκαλύπτει 4 δεσπόζοντα χαρακτηριστικά του Θεού:
α) Ο Θεός είναι άγιος. Στον αρχαίο Ισραήλ η δικαιοσύνη κι η αγιότητα ήταν οι 2 μεγάλες ιδιότητες, που συνδέονταν με το χαρακτήρα του Γιαχβέ: «Μίλησε σε ολόκληρη τη συναγωγή των γιων Ισραήλ και πες τους: Άγιοι θα είστε, επειδή, Άγιος είμαι Εγώ, ο Γιαχβέ, ο Θεός σας» (Λευιτικό 19:2). Ο ΓΧΒΧ είναι δίκαιος κι αγαπά τη δικαιοσύνη.[5] Η αγιότητά Του μεγαλύνεται σε όλη την Π. Διαθήκη.[6] Ο Γιαχβέ είναι πάντα ο Άγιος του Ισραήλ. Η λέξη «άγιος» προέρχεται απ’ το ρήμα αγιάζω ή αγιασμός. Σημαίνει «μοναδικός, διαφορετικός, ξεχωριστός». Ο Θεός είναι μοναδικός, διαφορετικός και ξεχωριστός και το ίδιο απαιτεί απ’ αυτούς που καλούνται με το όνομά Του. Τα στάνταρ του Θεού είναι η απόλυτη τελειότητα. Δεν δέχεται τίποτα λιγότερο.
β) Ο Θεός μισεί την αμαρτία. Το δεύτερο χαρακτηριστικό του ΓΧΒΧ, φυσική συνέπεια του προηγούμενου, είναι ότι μισεί την αμαρτία. Όταν κάποιος αμαρτάνει, η αμαρτία Του αγγίζει τελικά τον θρόνο του ΓΧΒΧ, γιατί γίναμε απ’ Αυτόν και για Αυτόν. Συνεπώς είμαστε υπόλογοι σ’ Αυτόν (Α' Πέτρου 4: 5). Αυτός έχει δικαίωμα να καταδικάζει την αμαρτία και να τιμωρεί τους αμαρτωλούς. Η αμαρτωλότητά μας προσβάλει την αγιότητά Του: «Η ψυχή, αυτή που αμαρτάνει, αυτή θα πεθάνει» (Ιεζεκιήλ 18:20).
Ο απόστολος Παύλος επικυρώνει τον Θεό σαν Κριτή, όταν δηλώνει: «Επειδή, η οργή του Θεού αποκαλύπτεται από τον ουρανό επάνω σε κάθε ασέβεια και αδικία ανθρώπων, που κατακρατούν την αλήθεια με μέσα αδικίας» (Ρωμαίους 1:18). Ο Παύλος συνεχίζει την ίδια ιδέα στο Ρωμαίους 6:23: «Επειδή, ο μισθός της αμαρτίας είναι θάνατος».
Η αγιότητα του Θεού απαιτεί, Αυτός να μισεί την αμαρτία. Προειδοποίησε τον Αδάμ, ότι αν δεν υπάκουε ή αμάρτανε, θα πέθαινε. Αυτήν την αλήθεια τη βλέπουμε στη Γένεση 3. Αφού αμάρτησαν ο Αδάμ κι η Εύα συνέχισαν να ζουν αλλά ήταν πνευματικά νεκροί. Προσπάθησαν να καλύψουν τη γύμνιά τους με φύλλα συκιάς, να μεταθέσουν το φταίξιμο για την αμαρτία τους, ο ένας στον άλλον και τελικά να κρυφτούν απ’ τον Ίδιο τον Θεό. Πνευματικά ήταν νεκροί, μια φυσιολογική κατάσταση για κάθε απόγονό τους, από την εποχή της αμαρτωλής ανταρσίας τους κατά ενός άγιου Θεού. Τελικά Αυτός είναι που διώχνει τον άνθρωπο απ’ τον κήπο της Εδέμ, εκφέροντας κρίση κι επιβάλλοντας την τιμωρία.[7]
γ) Ο Θεός αγαπάει τους αμαρτωλούς. Πόσο παρήγορο είναι αυτό το χαρακτηριστικό του ΓΧΒΧ: η αγάπη Του για τους αμαρτωλούς. Ο ΓΧΒΧ είναι άγιος, μισεί την αμαρτία, αλλά και αγαπάει τον αμαρτωλό. Ο ΓΧΒΧ είναι αγάπη και αυτό Τον κάνει να λυπάται και να πάσχει για τις αμαρτίες και τις θλίψεις των δημιουργημάτων Του.[8] Ενώ σαν άγιος ΓΧΒΧ, η αγιότητά Του πρέπει να καταδικάζει, σαν Αγάπη, η αγάπη Του λυτρώνει. Ο Θεός αγαπάει αυτούς, που εξεγέρθηκαν εναντίον Του κι επιδιώκει να τους φέρει και πάλι σε κοινωνία μαζί Του. Μετά τη πτώση των πρωτοπλάστων ο ΓΧΒΧ έδειξε την αγάπη Του στα εξεγερμένα δημιουργήματά Του. Είχε το δικαίωμα να τους καταστρέψει αμέσως. Η Γραφή, όμως, λέει: «Κι ο ΚΥΡΙΟΣ (ΓΧΒΧ) ο Θεός έκανε στον Αδάμ και τη γυναίκα του δερμάτινους χιτώνες, και τους έντυσε» (Γένεση 3:21).
Το όνομα ΓΧΒΧ, μπορεί να μην αποκαλύφτηκε μέχρι την Έξοδο, αλλά ήταν σαφώς παρόν στην πτώση του ανθρώπου. Πολλοί μελετητές πιστεύουν ότι ήταν εδώ, στη σκιά της μεγαλύτερης αποτυχίας του ανθρώπου που βλέπουμε την πρώτη εκδήλωση της χάρης του Θεού, καθώς θεσπίζει το σύστημα θυσιών, σαν ένα μέσο για να καλύψει ο αμαρτωλός άνθρωπος την αμαρτία του και να σωθεί, χωρίς να συμβιβάσει την αγιότητά Του και τη δικαιοσύνη Του.[9]
Νωρίτερα η αγάπη του ΓΧΒΧ είναι ακόμα πιο σαφής, καθώς γίνεται η πρώτη αναφορά για το Ευαγγέλιο: «Και θα στήσω έχθρα ανάμεσα σε σένα και στη γυναίκα, κι ανάμεσα στο σπέρμα σου και στο σπέρμα της. Αυτό θα σου συντρίψει το κεφάλι, κι εσύ θα του λογχίσεις τη φτέρνα» (Γένεση 3:15). Εδώ ο Θεός αποκαλύπτει μερικές σημαντικές αλήθειες: Το σπέρμα της γυναίκας (ο Μεσσίας) θα δώσει ένα θανατηφόρο χτύπημα στο κεφάλι του φιδιού, αλλά το μόνο που θα κατορθώσει να κάνει το φίδι είναι να χτυπήσει τη φτέρνα του Μεσσία. Το χτύπημα στο κεφάλι ενός φιδιού είναι θανατηφόρο. Δεν ισχύει, όμως, το ίδιο για ένα χτύπημα στη φτέρνα.
Στην αυγή της ανταρσίας του ανθρώπου, ο ΓΧΒΧ ήταν εκεί εκδηλώνοντας την αγάπη Του σ’ αυτούς που δημιούργησε. Αργότερα, για την προστασία τους, εκβάλλει το ανυπάκουο ζευγάρι απ’ τον κήπο, για να μη φάνε απ’ το δέντρο της ζωής και μείνουν αιώνια, σε μια κατάσταση χωρίς ελπίδα. Από εκεί και πέρα, εξακολουθεί να εκδηλώνει το έλεός και την αγάπη Του στην αβοήθητη ανθρωπότητα, παρά το μίσος Του για τη διαρκώς παρούσα αμαρτία τους.
Όποτε εμφανίζεται το ΓΧΒΧ, μετά τη πτώση του ανθρώπου απ’ την αρχική δικαιοσύνη, εκείνο που παρατηρούμε είναι, ότι ο Θεός πάντα επιζητεί την αποκατάστασή του ανθρώπου. Έρχεται ο Θεός αναζητώντας τον Αδάμ και την Εύα. Τους διδάσκει πώς να Τον πλησιάζουν και πάλι με τα μέσα της θυσίας, μέσω ενός αντικαταστάτη. Η σκέψη ότι η σωτηρία από τον Γιαχβέ είναι χωρίς θυσία, είναι άγνωστη στη Γραφή. Η θυσία είναι μια άμεση ομολογία της ενοχής και της αμαρτίας του και μια ταύτιση του αμαρτωλού με την προσφορά του, καθώς πεθαίνει μέσα σ’ αυτήν και με αυτήν (Ρωμαίους 6:6).
Σ’ όλο το σύστημα των θυσιών, τόσο στην Πατριαρχική όσο και στη Λευιτική Οικονομία, το αντικείμενο της προσέγγισης είναι ο ΓΧΒΧ, σε διάκριση απ’ τον Ελοχίμ. Είναι σημαντικό να σημειώσουμε ότι στα 7 πρώτα κεφάλαια του Λευιτικού (με το σύστημα των θυσιών), ο Ελοχίμ εμφανίζεται μόνο μια φορά και μια φορά μαζί με τον ΓΧΒΧ, ενώ ο ΓΧΒΧ εμφανίζεται 86 φορές. Το ίδιο ισχύει και στο 16ο κεφάλαιο (Ημέρα του εξιλασμού), όπου μόνο το όνομα ΓΧΒΧ εμφανίζεται, κάπου 12 φορές.
Η ίδια χάρη δόθηκε και στον Νώε και την οικογένειά του και στον Αβραάμ, τον Ισαάκ και τον Ιακώβ. Κανείς τους δεν γνώριζε την πλήρη σημασία του ονόματος αυτού, ούτε μπορούσαν να καταλάβουν πλήρως όλα όσα αυτό συνεπάγεται. Αλλά, παρά το κενό αυτό, ο ΓΧΒΧ ήταν εκεί, ο πιστός, αιώνιος, αυθύπαρκτος Θεός, που τηρεί τη διαθήκη Του και «δείχνει την αγάπη Του σε μας, επειδή, ενώ εμείς ήμασταν ακόμα αμαρτωλοί, ο Χριστός πέθανε για χάρη μας» (Ρωμαίους 5:8).
Είναι σημαντικό να σημειώσουμε, σχετικά με την περιγραφή της Κιβωτού, ότι ο Νώε έκανε όλα όσα τον πρόσταξε ο Ελοχίμ (6:22), ενώ στο επόμενο κεφάλαιο (7:5) αναφέρεται ότι ο Νώε έκανε όλα όσα τον διέταξε ο ΓΧΒΧ. Το κείμενο αποκαλύπτει, ότι στην πρώτη αναφορά, το Ελοχίμ χρησιμοποιείται σε σχέση με την εντολή να φέρει ο Νώε στην Κιβωτό δυο ζώα από κάθε είδος για να διατηρηθούν. Ο παντοδύναμος Ελοχίμ, ο Δημιουργός, είναι Αυτός που φυλάττει τη διαθήκη Του, για να διατηρηθεί αυτή η Δημιουργία. Ενώ, στη δεύτερη αναφορά, το όνομα ΓΧΒΧ χρησιμοποιείται, όταν δίνεται εντολή στο Νώε να φέρει στην Κιβωτό 7 ζεύγη από κάθε καθαρό ζώο. Αυτά δεν είναι απλά για τη διατήρησή τους, αλλά για τη θυσία στην οποία βασίζονται η συγχώρηση κι η κοινωνία με τον ΓΧΒΧ. Από αυτά τα καθαρά ζώα ήταν, που ο Νώε πρόσφερε θυσίες στον ΓΧΒΧ, μετά τον Κατακλυσμό.
Η αγάπη του ΓΧΒΧ δεν εγκατάλειψε τον πεσμένο άνθρωπο. Το Πνεύμα Του εξακολουθεί να αγωνίζεται με τον άνθρωπο σε μια περίοδο ολοσχερούς διαφθοράς. Αυτό συμβαίνει καθώς ο ΓΧΒΧ αποκαλύπτει τον Εαυτό Του σε διαθήκες κι ενέργειες που στοχεύουν στην απελευθέρωση και λύτρωση του ανθρώπου.[10]
δ) Ο Θεός ικανοποιεί την ανθρώπινη ανάγκη. Το αποδεικνύουν τα 8 σύνθετα ονόματά Του, που θα μελετήσουμε παρακάτω.
[1] Πλην του περιστατικού του πειρασμού, όπου αναφέρεται μόνο το όνομα Ελοχίμ.
[2] Σήμερα, σχεδόν όλοι οι Εβραίοι διαβάζουν αυτομάτως «Αντονάι», όπου βλέπουν αυτό το όνομα στο Σιντούρ (εβραϊκό βιβλίο προσευχής) ή στις Γραφές. Μερικοί θα πουν απλά «ΧαΣέμ», που σημαίνει «το Όνομα».
[3] Στο κριτικό κείμενο των Ο' παραλείπεται το όνομα ΓΧΒΧ στη Γέν.14:22.
[4] Για την αποκάλυψη του Θεού στους Πατριάρχες σαν Ελ Σαντάι εγκαινιάζοντας ή επαναβεβαιώνοντας τη διαθήκη Του μαζί τους, δες Γένεση 17:1, 35:11, 48:3.
[5] Ψαλμός 11:7, Δανιήλ 9:14, Δευτερονόμιο 32:4, Γένεση 18:25.
[6] Έξοδος 15:11, Λευιτικό 11:44-45, 20:26, Ησαΐας 6:3, Αββακούμ 1:12-13.
[7] Γένεση 3:14-19, 22-24, 6:5-7, Έξοδος 34:6-7, Δευτερονόμιο 32:35-42, Ψαλμός 11:4-6, 66:18.
[8] Ιερεμίας 31:3, Κριτές 10:16, Ησαΐας 63:9, Ωσηέ 11:8.
[9] Γένεση 3:21, 8:20-21, Έξοδος 12:12-13, Λευιτικό 16:2-3, Ησαΐας 53:5-6,10
[10] Έξοδος 6:6, 34:5-7, Ζαχαρίας 13:9, Ησαΐας 45:21-22, Ψαλμός 89:15-16.
Το ΓΧΒΧ διαφέρει από τα άλλα δυο κύρια ονόματα, Ελοχίμ και Αντονάι. Το Γιαχβέ είναι προσωπικό. Μόνο σε μια θεότητα μπορεί να απευθύνεται: στον Θεό του λαού Ισραήλ. Όλα τα έθνη είχαν Ελοχίμ που τους λάτρευαν, είχαν Αντονάι (κυρίους) που τους ονόμαζαν αφέντες τους (Α' Κορινθίους 8:5), αλλά μόνον οι απόγονοι του Αβραάμ, του Ισαάκ και του Ιακώβ έλαβαν το όνομα ΓΧΒΧ, γνωστό και σαν Γιαχβέ. Μόνον Αυτός ήταν ο Θεός τους.
Ένας ανώνυμος σχολιαστής τονίζει βασικές όψεις της προσωπικότητας του Θεού, όπως αυτές αποκαλύπτονται στο όνομά Του: «Στο όνομα Γιαχβέ εκφράζεται ξεκάθαρα η προσωπικότητα του Υπέρτατου. Παντού είναι ένα κατάλληλο όνομα που δηλώνει το πρόσωπο του Θεού και μόνον Αυτόν… ενώ το Ελοχίμ… δηλώνει συνήθως… τον Υπέρτατο. Ο Εβραίος μπορεί να λέει Ελοχίμ, τον αληθινό Θεό, σε αντίθεση με όλους τους ψεύτικους θεούς. Αλλά ποτέ δεν λέει Γιαχβέ, γιατί Γιαχβέ είναι το όνομα μόνον του αληθινού Θεού. Επαναλαμβάνει συνέχεια Ελοχίμ μου, αλλά ποτέ Γιαχβέ μου, γιατί όταν λέει Ελοχίμ μου εννοεί Γιαχβέ. Μιλάει για τον Ελοχίμ του Ισραήλ, αλλά ποτέ για τον Γιαχβέ του Ισραήλ, γιατί δεν υπάρχει άλλος Γιαχβέ. Μιλάει για τον ζωντανό Ελοχίμ, αλλά ποτέ για τον ζωντανό Γιαχβέ, γιατί δεν μπορεί να διανοηθεί τον Γιαχβέ παρά μόνον ζωντανό».
Το όνομα αυτό το συναντάμε για πρώτη φορά στη Γένεση 2:4 μαζί με το όνομα Ελοχίμ, σαν Γιαχβέ Ελοχίμ και ξανά στη Γένεση 3:8.[1] Ύστερα απ’ αυτό το συναντάμε μόνο του ή μαζί με το Ελοχίμ, ή άλλοτε τα βρίσκουμε να αναφέρονται και τα δυο, αλλά χωριστά, ακόμα και στο ίδιο εδάφιο. Για παράδειγμα, ο Ιακώβ στο όνειρό του στη Βαιθήλ, ακούει τη φωνή του Θεού να του λέει: «Εγώ είμαι ο Γιαχβέ, ο Ελωί του Αβραάμ του πατέρα σου κι ο Ελωί του Ισαάκ…» (Γένεση 28:13).
Η πλήρης ετυμολογική έννοια του ονόματος ΓΧΒΧ
Είναι ενδιαφέρον, ότι κανείς δεν ξέρει πραγματικά πώς να προφέρει αυτό το πιο σημαντικό απ’ τα ονόματα του Θεού, που συνήθως μεταφράζεται ΚΥΡΙΟΣ. Η προέλευσή του είναι η εξής: Το αρχικό εβραϊκό κείμενο δεν είχε φωνήεντα. Με το πέρασμα του χρόνου, το τετραγράμματο ΓΧΒΧ θεωρήθηκε πολύ ιερό για να προφερθεί, γι’ αυτό μέσα στους αιώνες, τα σύμφωνα του ΓΧΒΧ συνδυάστηκαν με τα φωνήεντα του Αντονάι (Κύριέ μου), για ν’ αποδώσουν το Γιαχοβά, έναν τύπο που κατατέθηκε για πρώτη φορά στην αρχή του 12ου αιώνα μ.Χ.[2] Αυτό όμως δε συνέβαινε πάντα πριν την καταστροφή του Ναού το 586 π.Χ. Την εποχή εκείνη, το όνομα προφερόταν κανονικά με τα φωνήεντά του. Αυτό γίνεται σαφές από τις επιστολές της Λαχείς, που γράφτηκαν λίγο πριν την καταστροφή του Ναού. Όμως, κατά τον 3ο αιώνα π.Χ., απέφευγαν τελείως να το προφέρουν. Η συνήθεια αυτή άρχισε από Ιουδαίους μελετητές, που ήθελαν να υπακούσουν στην εντολή της Γραφής, που απαγόρευε να αναφέρεται αυτό το όνομα μάταια (Λευιτικό 24:16, Έξοδος 20:7), αλλά και να τιμήσουν το όνομα του ΚΥΡΙΟΥ. Η προφορά Γιαχβέ υποδηλώνεται με τις μεταγλωττίσεις του ονόματος αυτού στα ελληνικά στην πρώιμη χριστιανική βιβλιογραφία, με τη μορφή «Ιάουε» (Κλήμης Αλεξανδρείας), ή «Ιαβέ» (Θεοδώρητος). Ίσως, η πιο σωστή προφορά είναι το «Γιάουε». Αυστηρά μιλώντας, ΓΧΒΧ είναι το μόνο όνομα του Θεού. Στη Γένεση, όποτε η λέξη σεμ (όνομα) σχετίζεται με τον Θεό, αυτό το όνομα είναι ΓΧΒΧ. Όταν ο Αβραάμ (Γένεση 12:8, 13:4) ή ο Ισαάκ (Γένεση 26:25) έκτισαν έναν βωμό «επικαλέστηκαν το όνομα του Γιαχβέ».Μια μελέτη της λέξης «όνομα» στην εβραϊκή Βίβλο αποκαλύπτει πόσα πολλά σημαίνει στα εβραϊκά. Το όνομα δεν είναι απλώς μια ετικέτα, αλλά είναι σημαντικό για τη πραγματική προσωπικότητα αυτού στον οποίον ανήκει. Μπορεί να προέρχεται από τις περιστάσεις της γέννησής του (Γένεση 5:29), ή να αντανακλά τον χαρακτήρα του (Γένεση 27:36). Και όταν ένα πρόσωπο βάζει το όνομά του πάνω σ’ ένα άλλο πράγμα, ή πρόσωπο, το τελευταίο έρχεται κάτω από την επιρροή του και την προστασία του.
Πώς σχετίζονται το Ελ, Ελοχίμ και το ΓΧΒΧ
Τώρα είμαστε σε θέση να μελετήσουμε, πώς οι τρεις λέξεις συμφωνούν ή διαφέρουν στη χρήση τους. Ενώ υπάρχουν περιπτώσεις στις οποίες καθεμιά απ’ αυτές μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τον Θεό, με κανένα τρόπο δεν είναι ταυτόσημες ή εναλλασσόμενες. Στην αφήγηση του Γένεση 14, που θεωρείται ότι δίνει μια αληθινή εικόνα της κατάστασης στην αρχή του 2.000 π.Χ., διαβάζουμε ότι ο Άβραμ συναντήθηκε με τον Μελχισεδέκ, τον ιερέα του Ελ Ελυόν, του Θεού του Υψίστου. Εδώ έχουμε το όνομα ή τον τίτλο του Θεού που ο Μελχισεδέκ λάτρευε. Θα ήταν λάθος να αντικαταστήσουμε, είτε τον Ελοχίμ είτε τον ΓΧΒΧ, με τον Ελ Ελυόν (Γέν.14:18). Ο Μελχισεδέκ ευλογεί τον Άβραμ στο όνομα του Ελ Ελυόν «που έκτισε τον ουρανό και τη γη», ταυτίζοντάς Τον, έτσι, με τον υπέρτατο Θεό (14:19). Ο βασιλιάς των Σοδόμων προσφέρει στον Άβραμ λάφυρα, αλλά αυτός αρνείται και υψώνει το χέρι του στον ΓΧΒΧ, τον Ελ Ελυόν, «που έκτισε τον ουρανό και τη γη» (14:22). Αυτό σημαίνει, ότι και αυτός λατρεύει τον υπέρτατο Θεό, τον ίδιο Θεό, αλλά Τον ξέρει με το όνομα ΓΧΒΧ.[3]
Για να παραθέσουμε ένα δεύτερο παράδειγμα: Στη Γένεση 27:20 διαβάζουμε ότι ο Ιακώβ εξαπατά τον πατέρα του με τα λόγια: «Επειδή, ο ΚΥΡΙΟΣ (ΓΧΒΧ) ο Θεός σου (Ελοχέιχα) το έφερε μπροστά μου». Η εναλλαγή ΓΧΒΧ κι Ελοχίμ δε θα είχε νόημα. ΓΧΒΧ είναι το όνομα, με το οποίο ο Ισαάκ λατρεύει τον Υπέρτατο Θεό (Ελοχίμ).
Η αποκάλυψη στον Μωυσή
Η αποκάλυψη που έγινε στον Μωυσή στην καιόμενη βάτο είναι ένα από τα πιο χτυπητά και πειστικά περιστατικά στη Βίβλο. Μετά τα αρχικά λόγια, ο Θεός συστήνει τον Εαυτό Του ως εξής: «Εγώ είμαι ο Θεός (Ελοχέι) του πατέρα σου» (Έξοδος 3:6), κάτι που αμέσως προϋποθέτει, ότι ο Μωυσής θα γνώριζε το όνομα του Θεού του πατέρα του.Όταν ο Θεός ανακοινώνει τον σκοπό Του να ελευθερώσει τον Ισραήλ μέσω του Μωυσή, αυτός δείχνει απροθυμία κι αρχίζει τις δικαιολογίες. Απαντάει στην εντολή του Θεό με μια ερώτηση: «Να, όταν εγώ πάω στους γιους Ισραήλ και τους πω: Ο Θεός των πατέρων σας με απέστειλε σε σας κι εκείνοι με ρωτήσουν: Τι («μα») είναι το όνομά Του; Τι θα τους πω;» (Γένεση 3:13).
Κάτω στην Αίγυπτο, οι Ισραηλίτες είχαν εξοικειωθεί μ’ ένα πλήθος αιγυπτιακών θεών. Ακόμα κι ο Φαραώ θεωρείτο σαν ένας θεός. Υπήρχε ο θεός των βατράχων, ο θεός των μυγών, ο θεός του χαλαζιού, ο θεός των ακριδών, ο θεός του Νείλου, ο θεός των σκνιπών. Οι Αιγύπτιοι έφτιαχναν θεούς για το κάθε τι σχεδόν που τους ενοχλούσε. Κι αυτοί οι χειροποίητοι θεοί μπορούσαν τώρα να κατευναστούν. Ουσιαστικά κάθε μια από τις 10 πληγές απευθυνόταν εναντίον ενός Αιγυπτίου θεού, συμπεριλαμβανομένου του Φαραώ. Εφόσον θεωρείτο ότι ήταν μια θεότητα, ο πρωτότοκος γιος του θα πέθαινε.
Ο Μωυσής ήθελε να ξέρει τι να πει στους σκλαβωμένους Ισραηλίτες, όταν θα τον ρωτούσαν για το όνομα του Θεού των πατέρων τους που τον έστελνε για να τους ελευθερώσει. Ο κανονικός τρόπος για να ρωτήσει για ένα όνομα ήταν να χρησιμοποιήσει την αντωνυμία «μι». Χρησιμοποιεί όμως, το «μα» και με αυτό ζητάει μια απάντηση που να προχωράει παραπέρα και να δίνει την έννοια (τι;) ή την ουσία του ονόματος. Αυτό μας βοηθάει να εξηγήσουμε την απάντηση που του έδωσε ο Θεός.
Ο Θεός του είπε: «Εγώ είμαι ο Ων. Και είπε: Έτσι θα πεις στους γιους Ισραήλ: Ο Ων με απέστειλε σε σας» (Έξοδος 3:14). Με αυτό ο Μωυσής δεν νόμιζε, ότι ο Θεός ανακοίνωνε ένα νέο όνομα. Απλά είναι το βαθύτερο νόημα του ονόματος, που ο Μωυσής ήξερε. Η φράση «Εγώ είμαι ο Ων» μπορεί να αποδοθεί καλύτερα: «Ειμί όστις ειμί» (אהיה אשׁר אהיה). Ένας σχολιαστής το μεταφράζει: «Θα είμαι όπως θα είμαι», και το επεκτείνει σα μια υπόσχεση για τη δύναμη του Θεού και τη συνεχή παρουσία Του μαζί τους κατά την απελευθέρωση. Το ότι αυτή μπορεί να είναι η έννοια των λέξεων αυτών, φαίνεται και από τα επόμενα: «Ο ΓΧΒΧ ο Θεός των πατέρων σας, ο Θεός του Αβραάμ, ο Θεός του Ισαάκ κι ο Θεός του Ιακώβ, με απέστειλε σε σας. Αυτό θα είναι το όνομά μου παντοτινά» (3:15). Το πλήρες περιεχόμενο του ονόματος προηγείται, το ίδιο το όνομα έπεται.
Διαρκώς παρών και Αυθύπαρκτος
Από πρώτη ματιά φαίνεται να είναι ένα παράξενο όνομα. Το «Εγώ είμαι» (εχγιέ) προέρχεται απ’ την ίδια ρίζα με το όνομα ΓΧΒΧ. Το όνομα ΓΧΒΧ προέρχεται από το ρήμα χαγιά (היה) (είμαι). Στο παραπάνω εδάφιο έχουμε το πρώτο πρόσωπο του ρήματος. Μια πιθανή εξήγηση για τη σύνθεση του ονόματος ΓΧΒΧ απ’ τα εβραϊκά είναι ίσως: γεχί (θα είναι), χοβί (είναι), χαγιά (ήταν). Συνεπώς το ΓΧΒΧ μπορεί να κατανοηθεί σαν ακρωνύμιο, που χρησιμοποιεί τμήματα από αυτές τις εβραϊκές λέξεις, σχηματίζοντας το Γε-χοβ-αχ, όνομα που δηλώνει: «Θα είμαι (μέλλον), γιατί είμαι (παρόν), γιατί ήμουν (παρελθόν)». Το ΓΧΒΧ δεν περιέχει απλώς το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον, αλλά και δηλώνει ότι ο Θεός υπάρχει στο αιώνιο παρόν, γιατί και τα τρία αυτά χρονικά διαστήματα είναι τα ίδια γι’ Αυτόν. Αυτός είναι κι Αυτός ο Ίδιος είναι αιωνιότητα. Έτσι στον Μωυσή (Έξοδος 13:14) έλεγε: «Θα είμαι αυτό που θα είναι. Οτιδήποτε συμβαίνει, αυτό είμαι. Εγώ είμαι το παρελθόν σας, Εγώ είμαι το παρόν σας, Εγώ είμαι το μέλλον σας».
Επιπλέον αυτό το συγκεκριμένο όνομα σχετίζεται στενά με έναν πρώιμο τύπο της ρίζας χάβα (חוה) (ζωή). Βλέπουμε ότι υπάρχει σχέση ανάμεσα στις λέξεις «ζωή» κι «ύπαρξη». Η φράση «Ειμί όστις ειμί» σημαίνει ότι ο ΓΧΒΧ είναι ο Αυθύπαρκτος. Όταν, λοιπόν, διαβάζουμε το όνομα αυτό, πρέπει να δεχόμαστε ότι πρόκειται για την προσωπικότητα του Θεού που είναι απόλυτα αυθύπαρκτη. Είναι ο Ένας Θεός, που από Μόνος Του κατέχει ουσιαστική ζωή κι αιώνια, διαρκή και σταθερή Ύπαρξη. Στον Ησαία δηλώνεται: «Πριν από Μένα άλλος θεός δεν υπήρξε ούτε ύστερα από Μένα θα υπάρχει. Εγώ, Εγώ είμαι ο ΚΥΡΙΟΣ κι εκτός από Μένα άλλος σωτήρας δεν υπάρχει» (43: 10-11). Ο ΚΥΡΙΟΣ σαφώς διακηρύττει ότι Αυτός ήταν η αρχή των πάντων και πριν απ’ Αυτόν δεν υπήρχε τίποτε. Είναι η μόνη αιτία χωρίς αιτία. Αυτός είναι η πηγή όλων όσων υπάρχουν.
Είναι σωστό να παρατηρήσουμε ότι η εβραϊκή προσωπική αντωνυμία (הוּא), αντίστοιχη στην ελληνική «αυτός», είναι συγγενής με το ρήμα «χαβά», που σημαίνει «ύπαρξη». Σε μερικά εδάφια η λέξη «Αυτός», όταν χρησιμοποιείται για τον Θεό, είναι ισοδύναμη προς τον αληθινό κι αιώνιο Θεό, που υποδηλώνει τον Ένα Θεό που πάντα υπάρχει, Αιώνιος και Αναλλοίωτος. Στον Ησαία, για παράδειγμα, διαβάζουμε: «Εγώ Αυτός είμαι (הוּא אני). Πριν από μένα άλλος Ελ δεν υπήρξε ούτε ύστερα από μένα θα υπάρχει» (43:11). Και στο Ψαλμό 102 επίσης: «Αλλά, εσύ είσαι ο Αυτός (הוּא-אתּה) και τα χρόνια σου δεν θα εκλείψουν» (εδ.27).
Ο σεβάσμιος Εβραίος σοφός και ραβίνος του Μεσαίωνα, Μωυσής Μαϊμονίδης, είπε σχετικά με το όνομα αυτό: «Όλα τα ονόματα του Θεού που υπάρχουν στη Βίβλο, προέρχονται από τα έργα Του, εκτός απ’ το ΓΧΒΧ που χαρακτηρίζεται σαν απλό όνομα, γιατί μας διδάσκει απλά και με σαφήνεια την ουσία της ύπαρξης του Θεού». Ένας πολυμαθής Ιουδαίος λόγιος έγραφε: «Μια λέξη που να εκφράζει ταυτόχρονα ‘Αυτός ήταν, είναι και θα είναι’, θα μπορούσε να ισοδυναμεί με το ΓΧΒΧ, αλλά θα έπρεπε να αποδίδει και την έννοια της αιτιότητας. Τέτοια λέξη, απ’ όσο γνωρίζω, δεν υπάρχει σε καμιά γλώσσα, εκτός από την εβραϊκή».
Το ρήμα «χαβά» όμως σημαίνει και «γίνομαι», δηλαδή «γίνομαι γνωστός». Αυτό υποδηλώνει μια συνεχή και αυξανόμενη αποκάλυψη του Εαυτού Του. Συνδυάζοντας όλες τις σημασίες του ρήματος «χαβά» φτάνουμε στην πλήρη ετυμολογική έννοια του ονόματος ΓΧΒΧ που σημαίνει: «Ο Αυθύπαρκτος, η αιώνια κι απόλυτη Ύπαρξη που αποκαλύπτει τον Εαυτό Του».
Θα πρέπει να ήταν μια εντυπωσιακή αποκάλυψη, πολύ σπουδαία, για τον Μωυσή, να μπορέσει να πει στους σκλαβωμένους Ισραηλίτες στην Αίγυπτο, που τους περιτριγύριζαν χιλιάδες χειροποίητοι θεοί, ότι ο Θεός των πατέρων τους είναι ο ΓΧΒΧ, ο «Εγώ είμαι», ο αυθύπαρκτος Θεός, η μόνη αιτία που δεν έχει αιτία, η πηγή κάθε ζωής, Εκείνος που γίνεται ό,τι χρειάζονται τα παιδιά Του.
Ο ΓΧΒΧ δεν είναι διαφορετικό Ον από τον Ελοχίμ
Στην πρώτη ξεκάθαρη αποκάλυψη του Εαυτού Του με το όνομα ΓΧΒΧ, ο Θεός ήταν πολύ προσεχτικός στο να δείξει την ταυτότητά Του με τον Ελοχίμ, το προηγούμενο όνομά Του. «Έτσι θα πεις στους γιους Ισραήλ: Ο ΓΧΒΧ, ο Ελωί των πατέρων σας, ο Ελωί του Αβραάμ, ο Ελωί του Ισαάκ, και ο Ελωί του Ιακώβ, με απέστειλε σε σας. Αυτό θα είναι το όνομά μου παντοτινά, κι αυτό το μνημόσυνό μου σε γενεές γενεών» (Έξοδος 3:15). Δεν είναι ένα καινούργιο θεϊκό Ον, που κάνει γνωστό τον Εαυτό Του, αλλά το ίδιο θεϊκό Ον, ο Θεός των Πατριαρχών, κάτω από άλλο όνομα.
Μετά την επιστροφή του Μωυσή στην Αίγυπτο, ο Θεός τού δίνει επιπλέον οδηγίες, για το πως θα αντιμετωπίσει τον Φαραώ και τον λαό του: «Εγώ είμαι ο ΓΧΒΧ. Και φάνηκα στον Αβραάμ στον Ισαάκ, και στον Ιακώβ, με το όνομα Ελ Σαντάι. Δεν γνωρίστηκα όμως σ’ αυτούς με το όνομά μου ΓΧΒΧ. Κι ακόμα έστησα σ’ αυτούς τη διαθήκη μου, να τους δώσω τη γη Χαναάν…» (Έξοδος 6:2-4).
Σημειώσαμε ήδη, ότι το όνομα ΓΧΒΧ παρουσιάζεται για πρώτη φορά στη Γένεση (2:4) και σίγουρα χρησιμοποιείται με ειδική σημασία σε σχέση με τα λογικά και ηθικά δημιουργήματα. Αλλά οι παραπάνω περικοπές σημαίνουν:
α) Ότι ενώ το όνομα ΓΧΒΧ χρησιμοποιείται τόσο συχνά σαν τίτλος του Ελοχίμ των Πατριαρχών, η πλήρης σημασία του δεν τους αποκαλύφθηκε. Η προηγούμενη αποκάλυψη σε αυτούς αφορούσε υποσχέσεις, που ανήκαν σ’ ένα απώτερο μέλλον. Υποτίθεται ότι θα έπρεπε να βεβαιωθούν ότι Αυτός ο ΓΧΒΧ, ήταν ένας τέτοιος Θεός, ισχυρός (Ελ) και επαρκής (Σαντάι) για να τις εκπληρώσει.
β) Τώρα αποκαλύφθηκε σε σχέση με τη διαθήκη και την επαγγελία του Θεού προς τον λαό. Η αποκάλυψή Του στην καιόμενη βάτο ήταν μεγαλύτερη και πιο βαθιά. Η δύναμη του Θεού και η άμεση και διαρκής παρουσία Του μαζί τους εμπεριέχονται στο οικείο όνομα ΓΧΒΧ. Γι’ αυτό το «Εγώ είμαι ο Θεός σας» (Έξοδος 6:7) τους δίνει όλη τη βεβαιότητα που χρειάζονται για τον σκοπό Του, την παρουσία Του και τη δύναμή Του μαζί τους.[4]
γ) Τα 430 χρόνια της απομάκρυνσης των Ιουδαίων από τη Γη της Επαγγελίας επρόκειτο να τελειώσουν. Ο Θεός ήθελε να ξέρουν ότι Αυτός θυμόταν τη διαθήκη, που είχε κάνει με τους πατέρες τους. Έτσι, αποκαλύπτει στον Μωυσή τη μοναδική ταυτότητά Του, σαν μια ζωντανή ύπαρξη, μια προσωπικότητα, που εκπληρώνει στον λαό Του τις υποσχέσεις, που έδωσε στους πατέρες του. Για να τους βεβαιώσει, ότι θα τους φέρει στη γη της κληρονομιάς τους.
Εδώ, λοιπόν, ο αιώνιος και ζωντανός Θεός αποκαλύπτεται στο λαό της διαθήκης Του, σαν ο αναλλοίωτος Θεός που μένει πιστός στο λόγο Του δια μέσου πολλών γενεών. «Το περιεχόμενο του τίτλου ΓΧΒΧ είναι η προσωπική ύπαρξη του Θεού, η συνέχιση των σχέσεών Του προς τον άνθρωπο, το αναλλοίωτο των επαγγελιών Του και ολόκληρη η ‘αποκάλυψη’ του λυτρωτικού Του ελέους», γράφει κάποιος σχολιαστής.
Το ΓΧΒΧ είναι μια προχωρημένη μορφή του Ελοχίμ
Ελοχίμ είναι το γενικό όνομα του Θεού σε σχέση με τη δημιουργία και τη συντήρηση των έργων Του. Εισάγει ορισμένες ιδιότητες του Θεού (δύναμη, ισχύ), όχι όμως την ουσιώδη ύπαρξή Του. Εκτός από τον υπαινιγμό της πλειονότητας στο Ελοχίμ, το όνομα δεν αποκαλύπτει τίποτε από την ουσία του Θεού.
ΓΧΒΧ είναι ο Θεός της ‘αποκάλυψης’ στην έκφραση του Εαυτού Του, στις ουσιαστικές πνευματικές κι ηθικές ιδιότητες του χαρακτήρα Του. Το ΓΧΒΧ, αντίθετα με το Ελοχίμ, είναι κύριο όνομα, το όνομα ενός προσώπου, αν και το πρόσωπο αυτό είναι θείο. Εμφανίζει τον Θεό σαν Πρόσωπο και Τον φέρνει σε σχέση με άλλες προσωπικότητες. Φέρνει τον Θεό κοντά στον άνθρωπο, και μιλάει στους Πατριάρχες, όπως ένας φίλος μιλάει στον φίλο του.
Η διακριτική σημασία του ονόματος ΓΧΒΧ
Το ΓΧΒΧ αποκτάει τη διακριτική του σημασία με τις χρήσεις του στην Τανάχ (εβραϊκή Βίβλο). Είναι αξιοσημείωτο ότι η πρώτη εμφάνιση του ονόματος στη Γραφή ακολουθεί τη δημιουργία του ανθρώπου. Μέχρις τότε, η Γραφή αναφέρει μόνο μια γενική έκθεση σε σχέση με όλη τη Δημιουργία. Αλλά μετά αρχίζει η ειδική έκθεση της δημιουργίας του ανθρώπου και η ειδική σχέση του Θεού με τον άνθρωπο, κι αυτό σε διαφοροποίηση απ’ την υπόλοιπη δημιουργία. Ο Ελοχίμ λέει: «Ας κάνουμε άνθρωπο κατ’ εικόνα ημών, καθ’ ομοίωση ημών...» (Γένεση 1:26). Όταν, όμως, ο άνθρωπος θα γινόταν κυρίαρχος στη Δημιουργία (Γένεση 2:4), ο Ελοχίμ έρχεται σε κοινωνία μαζί του και καλείται Γιαχβέ Ελοχίμ, που ευλογεί τη γη για χάρη του ανθρώπου, του αντιπροσώπου Του στη γη. Αυτό, δείχνει μια ιδιαίτερη σχέση του Θεού με τον άνθρωπο, στον χαρακτήρα του ΓΧΒΧ. «Ο Δημιουργός έφερε τον άνθρωπο στην ύπαρξη, σαν αυτόν, που θα ήταν πάνω στη γη και θα είχε την ικανότητα να ευφραίνεται στο Θεό. Κι οι ιδιότητες του χαρακτήρα του Θεού, που φανερώθηκαν στο όνομα ΓΧΒΧ και που δεν χρειάζονταν για τη δημιουργία του υλικού κόσμου, έγιναν φανερές μόνον όταν ο άνθρωπος ήρθε στην ύπαρξη», γράφει κάποιος σχολιαστής.
Είναι ο Ελοχίμ που σαν ΓΧΒΧ βάζει τον άνθρωπο κάτω από ηθικές υποχρεώσεις και τον προειδοποιεί ότι θα τιμωρηθεί, αν παρακούσει. Είναι εντυπωσιακό, ότι παρόλο που το όνομα ΓΧΒΧ χρησιμοποιείται σε μεγάλη έκταση στο 2ο κεφάλαιο της Γένεσης, απουσιάζει απ’ το 3ο κεφάλαιο, που αναφέρει τον πειρασμό της Εύας. Ο όφις είναι πανούργος, έξυπνος, πονηρός και γνωρίζει ότι το ΓΧΒΧ αναφέρεται στην αγιότητα του Ελοχίμ. Έτσι είναι σημαντικό ότι, υπό το φως της προειδοποίησης του Ελοχίμ προς τους πρωτόπλαστους, ο Σατανάς, όταν πειράζει την Εύα για ν’ αμαρτήσει, δεν αναφέρεται στο όνομα ΓΧΒΧ, αλλά μόνο στο Ελοχίμ (Γένεση 3:1). Αλλά ούτε κι η Εύα το αναφέρει στην απάντησή της προς αυτόν. Μπορεί άλλωστε κάποιος να διαπράττει το κακό και την ίδια ώρα να αναφέρει το όνομα του ΓΧΒΧ;
Είναι επίσης σημαντικό ότι, όταν αμάρτησαν, ο Αδάμ και η Εύα κρύφτηκαν. Όταν μπήκε η αμαρτία και έγινε αναγκαία η σωτηρία, ο Γιαχβέ Ελοχίμ είναι Εκείνος που ψάχνει τον αμαρτωλό. Ακούν λοιπόν τη φωνή του Γιαχβέ Ελοχίμ στον κήπο να τους ρωτάει: «Αδάμ, που είσαι;» (Γένεση 3:9). Είναι Αυτός που ντύνει τους αμαρτωλούς με δερμάτινους χιτώνες (Γένεση 3:21), τύπος της δικαιοσύνης, που προμηθεύει ο Θεός μέσω της θυσίας (Ρωμαίους 3:21-22). Η πρώτη, όμως, ειδική αποκάλυψή Του, σαν ΓΧΒΧ, συνδέεται με τη σωτηρία του λαού Του από την Αίγυπτο (Έξοδος 3:13-17). Γιαχβέ είναι, επίσης, το διακριτικό όνομα του Θεού σε σχέση με τον Ισραήλ, ως προς τις διαθήκες:
α) του έδωσε το Νόμο στο Σινά (Έξοδος 19:3, 20:1-2),
β) του υποσχέθηκε την Κ. Διαθήκη (Ιερεμίας 31:31-34).
Οι ιδιότητες του ΓΧΒΧ
Το όνομα ΓΧΒΧ αποκαλύπτει 4 δεσπόζοντα χαρακτηριστικά του Θεού:
α) Ο Θεός είναι άγιος. Στον αρχαίο Ισραήλ η δικαιοσύνη κι η αγιότητα ήταν οι 2 μεγάλες ιδιότητες, που συνδέονταν με το χαρακτήρα του Γιαχβέ: «Μίλησε σε ολόκληρη τη συναγωγή των γιων Ισραήλ και πες τους: Άγιοι θα είστε, επειδή, Άγιος είμαι Εγώ, ο Γιαχβέ, ο Θεός σας» (Λευιτικό 19:2). Ο ΓΧΒΧ είναι δίκαιος κι αγαπά τη δικαιοσύνη.[5] Η αγιότητά Του μεγαλύνεται σε όλη την Π. Διαθήκη.[6] Ο Γιαχβέ είναι πάντα ο Άγιος του Ισραήλ. Η λέξη «άγιος» προέρχεται απ’ το ρήμα αγιάζω ή αγιασμός. Σημαίνει «μοναδικός, διαφορετικός, ξεχωριστός». Ο Θεός είναι μοναδικός, διαφορετικός και ξεχωριστός και το ίδιο απαιτεί απ’ αυτούς που καλούνται με το όνομά Του. Τα στάνταρ του Θεού είναι η απόλυτη τελειότητα. Δεν δέχεται τίποτα λιγότερο.
β) Ο Θεός μισεί την αμαρτία. Το δεύτερο χαρακτηριστικό του ΓΧΒΧ, φυσική συνέπεια του προηγούμενου, είναι ότι μισεί την αμαρτία. Όταν κάποιος αμαρτάνει, η αμαρτία Του αγγίζει τελικά τον θρόνο του ΓΧΒΧ, γιατί γίναμε απ’ Αυτόν και για Αυτόν. Συνεπώς είμαστε υπόλογοι σ’ Αυτόν (Α' Πέτρου 4: 5). Αυτός έχει δικαίωμα να καταδικάζει την αμαρτία και να τιμωρεί τους αμαρτωλούς. Η αμαρτωλότητά μας προσβάλει την αγιότητά Του: «Η ψυχή, αυτή που αμαρτάνει, αυτή θα πεθάνει» (Ιεζεκιήλ 18:20).
Ο απόστολος Παύλος επικυρώνει τον Θεό σαν Κριτή, όταν δηλώνει: «Επειδή, η οργή του Θεού αποκαλύπτεται από τον ουρανό επάνω σε κάθε ασέβεια και αδικία ανθρώπων, που κατακρατούν την αλήθεια με μέσα αδικίας» (Ρωμαίους 1:18). Ο Παύλος συνεχίζει την ίδια ιδέα στο Ρωμαίους 6:23: «Επειδή, ο μισθός της αμαρτίας είναι θάνατος».
Η αγιότητα του Θεού απαιτεί, Αυτός να μισεί την αμαρτία. Προειδοποίησε τον Αδάμ, ότι αν δεν υπάκουε ή αμάρτανε, θα πέθαινε. Αυτήν την αλήθεια τη βλέπουμε στη Γένεση 3. Αφού αμάρτησαν ο Αδάμ κι η Εύα συνέχισαν να ζουν αλλά ήταν πνευματικά νεκροί. Προσπάθησαν να καλύψουν τη γύμνιά τους με φύλλα συκιάς, να μεταθέσουν το φταίξιμο για την αμαρτία τους, ο ένας στον άλλον και τελικά να κρυφτούν απ’ τον Ίδιο τον Θεό. Πνευματικά ήταν νεκροί, μια φυσιολογική κατάσταση για κάθε απόγονό τους, από την εποχή της αμαρτωλής ανταρσίας τους κατά ενός άγιου Θεού. Τελικά Αυτός είναι που διώχνει τον άνθρωπο απ’ τον κήπο της Εδέμ, εκφέροντας κρίση κι επιβάλλοντας την τιμωρία.[7]
γ) Ο Θεός αγαπάει τους αμαρτωλούς. Πόσο παρήγορο είναι αυτό το χαρακτηριστικό του ΓΧΒΧ: η αγάπη Του για τους αμαρτωλούς. Ο ΓΧΒΧ είναι άγιος, μισεί την αμαρτία, αλλά και αγαπάει τον αμαρτωλό. Ο ΓΧΒΧ είναι αγάπη και αυτό Τον κάνει να λυπάται και να πάσχει για τις αμαρτίες και τις θλίψεις των δημιουργημάτων Του.[8] Ενώ σαν άγιος ΓΧΒΧ, η αγιότητά Του πρέπει να καταδικάζει, σαν Αγάπη, η αγάπη Του λυτρώνει. Ο Θεός αγαπάει αυτούς, που εξεγέρθηκαν εναντίον Του κι επιδιώκει να τους φέρει και πάλι σε κοινωνία μαζί Του. Μετά τη πτώση των πρωτοπλάστων ο ΓΧΒΧ έδειξε την αγάπη Του στα εξεγερμένα δημιουργήματά Του. Είχε το δικαίωμα να τους καταστρέψει αμέσως. Η Γραφή, όμως, λέει: «Κι ο ΚΥΡΙΟΣ (ΓΧΒΧ) ο Θεός έκανε στον Αδάμ και τη γυναίκα του δερμάτινους χιτώνες, και τους έντυσε» (Γένεση 3:21).
Το όνομα ΓΧΒΧ, μπορεί να μην αποκαλύφτηκε μέχρι την Έξοδο, αλλά ήταν σαφώς παρόν στην πτώση του ανθρώπου. Πολλοί μελετητές πιστεύουν ότι ήταν εδώ, στη σκιά της μεγαλύτερης αποτυχίας του ανθρώπου που βλέπουμε την πρώτη εκδήλωση της χάρης του Θεού, καθώς θεσπίζει το σύστημα θυσιών, σαν ένα μέσο για να καλύψει ο αμαρτωλός άνθρωπος την αμαρτία του και να σωθεί, χωρίς να συμβιβάσει την αγιότητά Του και τη δικαιοσύνη Του.[9]
Νωρίτερα η αγάπη του ΓΧΒΧ είναι ακόμα πιο σαφής, καθώς γίνεται η πρώτη αναφορά για το Ευαγγέλιο: «Και θα στήσω έχθρα ανάμεσα σε σένα και στη γυναίκα, κι ανάμεσα στο σπέρμα σου και στο σπέρμα της. Αυτό θα σου συντρίψει το κεφάλι, κι εσύ θα του λογχίσεις τη φτέρνα» (Γένεση 3:15). Εδώ ο Θεός αποκαλύπτει μερικές σημαντικές αλήθειες: Το σπέρμα της γυναίκας (ο Μεσσίας) θα δώσει ένα θανατηφόρο χτύπημα στο κεφάλι του φιδιού, αλλά το μόνο που θα κατορθώσει να κάνει το φίδι είναι να χτυπήσει τη φτέρνα του Μεσσία. Το χτύπημα στο κεφάλι ενός φιδιού είναι θανατηφόρο. Δεν ισχύει, όμως, το ίδιο για ένα χτύπημα στη φτέρνα.
Στην αυγή της ανταρσίας του ανθρώπου, ο ΓΧΒΧ ήταν εκεί εκδηλώνοντας την αγάπη Του σ’ αυτούς που δημιούργησε. Αργότερα, για την προστασία τους, εκβάλλει το ανυπάκουο ζευγάρι απ’ τον κήπο, για να μη φάνε απ’ το δέντρο της ζωής και μείνουν αιώνια, σε μια κατάσταση χωρίς ελπίδα. Από εκεί και πέρα, εξακολουθεί να εκδηλώνει το έλεός και την αγάπη Του στην αβοήθητη ανθρωπότητα, παρά το μίσος Του για τη διαρκώς παρούσα αμαρτία τους.
Όποτε εμφανίζεται το ΓΧΒΧ, μετά τη πτώση του ανθρώπου απ’ την αρχική δικαιοσύνη, εκείνο που παρατηρούμε είναι, ότι ο Θεός πάντα επιζητεί την αποκατάστασή του ανθρώπου. Έρχεται ο Θεός αναζητώντας τον Αδάμ και την Εύα. Τους διδάσκει πώς να Τον πλησιάζουν και πάλι με τα μέσα της θυσίας, μέσω ενός αντικαταστάτη. Η σκέψη ότι η σωτηρία από τον Γιαχβέ είναι χωρίς θυσία, είναι άγνωστη στη Γραφή. Η θυσία είναι μια άμεση ομολογία της ενοχής και της αμαρτίας του και μια ταύτιση του αμαρτωλού με την προσφορά του, καθώς πεθαίνει μέσα σ’ αυτήν και με αυτήν (Ρωμαίους 6:6).
Σ’ όλο το σύστημα των θυσιών, τόσο στην Πατριαρχική όσο και στη Λευιτική Οικονομία, το αντικείμενο της προσέγγισης είναι ο ΓΧΒΧ, σε διάκριση απ’ τον Ελοχίμ. Είναι σημαντικό να σημειώσουμε ότι στα 7 πρώτα κεφάλαια του Λευιτικού (με το σύστημα των θυσιών), ο Ελοχίμ εμφανίζεται μόνο μια φορά και μια φορά μαζί με τον ΓΧΒΧ, ενώ ο ΓΧΒΧ εμφανίζεται 86 φορές. Το ίδιο ισχύει και στο 16ο κεφάλαιο (Ημέρα του εξιλασμού), όπου μόνο το όνομα ΓΧΒΧ εμφανίζεται, κάπου 12 φορές.
Η ίδια χάρη δόθηκε και στον Νώε και την οικογένειά του και στον Αβραάμ, τον Ισαάκ και τον Ιακώβ. Κανείς τους δεν γνώριζε την πλήρη σημασία του ονόματος αυτού, ούτε μπορούσαν να καταλάβουν πλήρως όλα όσα αυτό συνεπάγεται. Αλλά, παρά το κενό αυτό, ο ΓΧΒΧ ήταν εκεί, ο πιστός, αιώνιος, αυθύπαρκτος Θεός, που τηρεί τη διαθήκη Του και «δείχνει την αγάπη Του σε μας, επειδή, ενώ εμείς ήμασταν ακόμα αμαρτωλοί, ο Χριστός πέθανε για χάρη μας» (Ρωμαίους 5:8).
Είναι σημαντικό να σημειώσουμε, σχετικά με την περιγραφή της Κιβωτού, ότι ο Νώε έκανε όλα όσα τον πρόσταξε ο Ελοχίμ (6:22), ενώ στο επόμενο κεφάλαιο (7:5) αναφέρεται ότι ο Νώε έκανε όλα όσα τον διέταξε ο ΓΧΒΧ. Το κείμενο αποκαλύπτει, ότι στην πρώτη αναφορά, το Ελοχίμ χρησιμοποιείται σε σχέση με την εντολή να φέρει ο Νώε στην Κιβωτό δυο ζώα από κάθε είδος για να διατηρηθούν. Ο παντοδύναμος Ελοχίμ, ο Δημιουργός, είναι Αυτός που φυλάττει τη διαθήκη Του, για να διατηρηθεί αυτή η Δημιουργία. Ενώ, στη δεύτερη αναφορά, το όνομα ΓΧΒΧ χρησιμοποιείται, όταν δίνεται εντολή στο Νώε να φέρει στην Κιβωτό 7 ζεύγη από κάθε καθαρό ζώο. Αυτά δεν είναι απλά για τη διατήρησή τους, αλλά για τη θυσία στην οποία βασίζονται η συγχώρηση κι η κοινωνία με τον ΓΧΒΧ. Από αυτά τα καθαρά ζώα ήταν, που ο Νώε πρόσφερε θυσίες στον ΓΧΒΧ, μετά τον Κατακλυσμό.
Η αγάπη του ΓΧΒΧ δεν εγκατάλειψε τον πεσμένο άνθρωπο. Το Πνεύμα Του εξακολουθεί να αγωνίζεται με τον άνθρωπο σε μια περίοδο ολοσχερούς διαφθοράς. Αυτό συμβαίνει καθώς ο ΓΧΒΧ αποκαλύπτει τον Εαυτό Του σε διαθήκες κι ενέργειες που στοχεύουν στην απελευθέρωση και λύτρωση του ανθρώπου.[10]
δ) Ο Θεός ικανοποιεί την ανθρώπινη ανάγκη. Το αποδεικνύουν τα 8 σύνθετα ονόματά Του, που θα μελετήσουμε παρακάτω.
[1] Πλην του περιστατικού του πειρασμού, όπου αναφέρεται μόνο το όνομα Ελοχίμ.
[2] Σήμερα, σχεδόν όλοι οι Εβραίοι διαβάζουν αυτομάτως «Αντονάι», όπου βλέπουν αυτό το όνομα στο Σιντούρ (εβραϊκό βιβλίο προσευχής) ή στις Γραφές. Μερικοί θα πουν απλά «ΧαΣέμ», που σημαίνει «το Όνομα».
[3] Στο κριτικό κείμενο των Ο' παραλείπεται το όνομα ΓΧΒΧ στη Γέν.14:22.
[4] Για την αποκάλυψη του Θεού στους Πατριάρχες σαν Ελ Σαντάι εγκαινιάζοντας ή επαναβεβαιώνοντας τη διαθήκη Του μαζί τους, δες Γένεση 17:1, 35:11, 48:3.
[5] Ψαλμός 11:7, Δανιήλ 9:14, Δευτερονόμιο 32:4, Γένεση 18:25.
[6] Έξοδος 15:11, Λευιτικό 11:44-45, 20:26, Ησαΐας 6:3, Αββακούμ 1:12-13.
[7] Γένεση 3:14-19, 22-24, 6:5-7, Έξοδος 34:6-7, Δευτερονόμιο 32:35-42, Ψαλμός 11:4-6, 66:18.
[8] Ιερεμίας 31:3, Κριτές 10:16, Ησαΐας 63:9, Ωσηέ 11:8.
[9] Γένεση 3:21, 8:20-21, Έξοδος 12:12-13, Λευιτικό 16:2-3, Ησαΐας 53:5-6,10
[10] Έξοδος 6:6, 34:5-7, Ζαχαρίας 13:9, Ησαΐας 45:21-22, Ψαλμός 89:15-16.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου