14/2/12

Η Εβραϊκή Κοινότητα του Βόλου



Ιστορική αναδρομή
Σε αρχαία ιστορικά κείμενα καταγράφεται η παρουσία Εβραίων τον 1ο αιώνα μ.Χ. στην περιοχή της Μαγνησίας και συγκεκριμένα στο γειτονικό Αλμυρό, λόγω της σπουδαιότητας του λιμανιού του. Όπως αναφέρουν αρχαίοι ιστορικοί και συγγραφείς στα κείμενά τους, από τον 2ο αιώνα μ.Χ. υπήρχαν εγκατεστημένοι Εβραίοι στην αρχαία Δημητριάδα (σημερινό Βόλο). Πολλά χρόνια αργότερα (12ο αιώνα), η παρουσία τους εκεί επιβεβαιώνεται από τον Ισπανό ραβίνο περιηγητή Βενιαμίν μπεν Γιονά, από την Τουδέλα, ο οποίος, όπως αναφέρει στο «οδοιπορικό» του, διαπίστωσε ότι «στον Αλμυρό υπήρχε μια ακμάζουσα Κοινότητα 400 Εβραίων με επικεφαλής τον αρχιραβίνο Shiloh Lombardo και τους ραβίνους Ιωσήφ και Σολομώντα». Αλλά και κατά τις ανασκαφές, το 1930, ανακαλύφθηκαν αρχαίες επιτύμβιες εβραϊκές επιγραφές στις αρχαίες «Φθιώτιδες Θήβαις ή Αχαϊκές» (σημερινή Ν. Αγχίαλος), οι οποίες, σύμφωνα με εκτιμήσεις των αρχαιολόγων, ανάγονται στην περίοδο 325-641 μ.Χ., γεγονός που οδηγεί στο συμπέρασμα ότι εκεί υπήρχε οργανωμένη εβραϊκή παροικία με Συναγωγή. Η παρουσία των Εβραίων στο Βόλο, σύμφωνα με στοιχεία της Εβραϊκής Κοινότητας, συνεχίστηκε και την περίοδο της Τουρκοκρατίας και αναφέρεται σε διπλωματικά έγγραφα και στοιχεία του 16ου αιώνα. Μεταγενέστεροι ιστορικοί και περιηγητές, αναφέρουν ότι η εβραϊκή συνοικία σχηματίστηκε γύρω από το τουρκικό «Κάστρο» (Φρούριο), στη δυτική άκρη της πόλης και, όπως αναφέρεται, διατηρούσαν Συναγωγή και «Λουτρό» (Τεβιλά). Παρά το γεγονός ότι πολλοί Σεφαρδίτες (Ισπανοεβραίοι), που διέφυγαν το διωγμό από τη χώρα τους, το 1492, εγκαταστάθηκαν σε διάφορα λιμάνια της Μεσογείου και κυρίως της Θεσσαλονίκης, δεν φαίνεται να εγκαταστάθηκαν στο Βόλο και γι’ αυτό η Κοινότητα θεωρείται αμιγώς ελληνική («Ρωμανιώτικη»). Το 1860 η Κοινότητα αριθμούσε 35 οικογένειες, ενώ ορισμένοι Εβραίοι έχτισαν σπίτια στην προκυμαία.

Μετά την Τουρκοκρατία
Το 1881, όταν ο Βόλος απελευθερώθηκε από τον τουρκικό ζυγό, υπήρχε μια οργανωμένη Εβραϊκή Κοινότητα, όπως μαρτυρούν δημοσιεύματα εφημερίδων της εποχής, με πρόεδρο το Γουλιέλμο Φόρτη, της οποίας τα μέλη συμμετείχαν ενεργά στην κοινωνική, εμπορική και οικονομική ζωή της πόλης. Τα μέλη της, σύμφωνα με τα ίδια στοιχεία, κάλυπταν ένα ευρύ φάσμα επαγγελμάτων και με τον τρόπο τους συνέβαλαν στην οικονομική ανάπτυξη της πόλης. Η συμμετοχή τους στην κοινωνική, πολιτιστική και οικονομική ζωή του Βόλου εκφράστηκε με τη δημιουργία εμπορικών και βιοτεχνικών καταστημάτων. Ενδεικτικά αναφέρεται η «Τράπεζα Βαρούχ» (1898), το εργοστάσιο Μουρτζούκου «Λεβιάθαν» (1908), οι μεγάλες καπναποθήκες Ιωσήφ Λεβή, Ζακ Σαπόρτα, Έρμαν Σπήρερ, το νηματουργείο αδελφών Λεβή, το εργοστάσιο κλινών Αμών και Αζούζ κ.ά. Παρά το μεγάλο αριθμό εμπόρων και επαγγελματοβιοτεχνών, υπήρχε κι ένας αριθμός εργατοϋπαλλήλων. Το 1901, ο πρώτος εμπορικός οδηγός του Βόλου κατέγραψε 48 εμπόρους, ενώ το 1940, 88 εμπόρους, 32 επαγγελματοβιοτέχνες και 67 εργατοϋπαλλήλους. Τα εβραϊκά καταστήματα δέσποζαν στην κεντρική αγορά του Βόλου. Πολλοί Εβραίοι του Βόλου πρωτοστάτησαν στην ίδρυση ευαγών ιδρυμάτων, αθλητικών και πολιτιστικών Συλλόγων, ενώ συμμετείχαν ενεργά σε διάφορους επαγγελματικούς φορείς, στα Επιμελητήρια, στο συνδικαλιστικό κίνημα και στα δημοτικά πράγματα.

Η πρώτη Συναγωγή
Η κατασκευή της πρώτης Συναγωγής άρχισε το 1865, με οικονομική συνδρομή των Ε. Ρότσιλντ, Αλλατίνι και Μ. Χιρς, στο κέντρο της εβραϊκής συνοικίας, αντικαθιστώντας μια παλαιότερη πρόχειρη ξύλινη κατασκευή. Λειτούργησε το 1870 στη σημερινή της θέση, ενώ στη συνοικία της Νεάπολης υπήρχε εβραϊκό νεκροταφείο. Υπό τη σκέπη της Κοινότητας λειτούργησε το πρώτο παράρτημα στην Ελλάδα της Γαλλικής Σχολής «Alliance Israelite Universelle», το 1865. Η λειτουργία της σχολής διήρκεσε, όμως, λίγα χρόνια, με μέσο όρο μαθητών τους 55. Από το 1870 λειτούργησε το εβραϊκό δημοτικό σχολείο και το «Ταλμούδ Τορά», ενώ από το 1894 η Ιερατική Σχολή για την προετοιμασία ραβίνων, υπό τη διεύθυνση του αρχιραβίνου Μωυσή Πέσαχ. Με την ανάπτυξη της δημοτικής και δημόσιας εκπαίδευσης στη πόλη, ένας μεγάλος αριθμός Εβραίων μαθητών φοίτησε σε όλα τα σχολεία, ενώ μερικοί σπούδαζαν παράλληλα, στα ωδεία της πόλης. Αρκετοί από αυτούς τους μαθητές αποτέλεσαν το επιστημονικό δυναμικό της Κοινότητας και έτσι αναδείχθηκαν επιστήμονες με μεγάλη φήμη, όπως οι γιατροί Μωρίς Κοφίνα, Μωυσής Μωυσή, Μεναχέμ Μωυσή, Ιωσήφ Κοέν και οι δικηγόροι Εμμαν. Δαφφά, Σαούλ Μωυσή και Ισαάκ Σακκή. Καθώς η Εβραϊκή κοινότητα Βόλου είχε νομική υπόσταση και ήταν καλά οργανωμένη με σωματεία, συλλόγους, διοίκηση και επιτροπές, στην πόλη συνέρρευσαν Εβραίοι από άλλες πόλεις της Ελλάδας. Έτσι, το 1901, η κοινότητα είχε 200 οικογένειες και περίπου 1.000 μέλη, ενώ στο αποκορύφωμά της, το 1935, αριθμούσε 250 οικογένειες, περίπου 1.250 άτομα.

Γερμανική κατοχή-Ολοκαύτωμα
Την όλη εξέλιξη και πρόοδο της Κοινότητας ανέκοψε ο πόλεμος του 1940, που συσσώρευσε τόσα δεινά στην πατρίδα μας. Τότε στρατεύθηκαν 71 μέλη για να πολεμήσουν στην πρώτη γραμμή του μετώπου, ενώ πολλοί εργάστηκαν εθελοντικά σε διάφορες υπηρεσίες των μετόπισθεν (αεράμυνα, νοσοκομεία κ.ά.). Ακολούθησε η Κατοχή, στη διάρκεια της οποίας πέθαναν από στερήσεις και την έλλειψη ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης 37 μέλη της Κοινότητας. Με την ανάπτυξη της Αντίστασης κατά του εχθρού, ένας μεγάλος αριθμός Εβραίων εντάχθηκε στις πολιτικές Οργανώσεις του ΕΑΜ, ΕΠΟΝ, Ε.Α. και αργότερα η πλειονότητα αυτών πέρασε στα ένοπλα τμήματα του ΕΛΑΣ. Η Εβραϊκή Συναγωγή ανατινάχθηκε από τους Γερμανούς το Μάρτιο του 1943. Την τύχη των Εβραίων της Μακεδονίας και της Θράκης, έμελλε να ακολουθήσει και ο εβραϊκός πληθυσμός άλλων περιοχών. Σύμφωνα με τα ίδια στοιχεία, στις 24 Μαρτίου 1944, οι Γερμανοί έκαναν μπλόκα στα σπίτια των Εβραίων και συνέλαβαν όσους βρήκαν. Ακολούθησε η λεηλασία των σπιτιών και των καταστημάτων. Ο απολογισμός του διωγμού υπήρξε τραγικός: 155 άτομα εξοντώθηκαν στα χιτλερικά στρατόπεδα ή σκοτώθηκαν σε επιχειρήσεις των Γερμανών.

Μεταπολεμική περίοδος-Νέα Συναγωγή
Ο Βόλος απελευθερώθηκε στις 19 Οκτωβρίου 1944 και τότε οι Εβραίοι άρχισαν να επιστρέφουν στις εστίες τους. Είναι παρήγορο ότι τα πιο πολλά μέλη της Εβραϊκής Κοινότητας του Βόλου σώθηκαν από το ολοκαύτωμα, καθώς η Κοινότητα είχε το μικρότερο ποσοστό απωλειών (26%) από όλες τις άλλες κοινότητες. Την εποχή εκείνη, η Κοινότητα αριθμούσε 650 μέλη, τα περισσότερα από τα οποία είχαν ανάγκη οικονομικής ενίσχυσης και ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης. Πολλοί μετακινήθηκαν στην Αθήνα, ενώ άλλοι προτίμησαν να μεταναστεύσουν στις ΗΠΑ και στο Ισραήλ. Με τη λήξη του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, άρχισε, το 1948, να χτίζεται η νέα Συναγωγή, στην ίδια θέση και με τα ίδια χαρακτηριστικά, με την αρωγή του Κεντρικού Ισραηλιτικού Συμβουλίου, της Φιλανθρωπικής Οργάνωσης «Αμέρικαν Τζόιντ» (A.J.D.C.) και άλλων αδελφών Κοινοτήτων, της Θεσσαλονίκης κλπ.

Η τρίτη Συναγωγή
Αυτή η Συναγωγή καταστράφηκε από τους ισχυρούς σεισμούς της πόλης, το 1955. Στην ίδια θέση ολοκληρώθηκε το 1960 μια άλλη μικρότερη Συναγωγή, αντισεισμική, που λειτουργεί μέχρι σήμερα, στη συμβολή των οδών Ξενοφώντος, Πλάτωνος και Μωυσέως. Το 1993 η Εβραϊκή Κοινότητα Βόλου αριθμούσε περίπου 120 μέλη.

12/2/12

Η Εβραϊκή Κοινότητα της Αθήνας




Πρώιμη ιστορία
Στην αρχαία εβραϊκή ιστορία, η Αθήνα καταλαμβάνει δευτερεύουσα θέση, σε σχέση με τη σπουδαιότητα της Αλεξάνδρειας, της Αντιόχειας, της Ρώμης, της Κυρήνης ή άλλων λιγότερο γνωστών πόλεων της Μ. Ασίας. Παρ’ όλα αυτά, οι ενδείξεις για την ύπαρξη σχέσεων μεταξύ Αθήνας και Παλαιστίνης χρονολογούνται από τον 6ο αιώνα π.Χ. Μεγάλος αριθμός τεμαχίων κεραμικής, που ανακαλύφθηκαν σε διάφορες περιοχές της Παλαιστίνης, κατά την Περσική περίοδο, αποδεικνύουν την οικονομική επίδραση της Αθήνας. Νομίσματα, που χρονολογούνται από την Περσική περίοδο της Παλαιστίνης, φέρουν από τη μία πλευρά την επιγραφή «Γιαχούντ» και από την άλλη, την απεικόνιση μιας κουκουβάγιας, που μοιάζει με την Αττική δραχμή.

Ελληνιστική εποχή
Μετά την κατάκτηση της Παλαιστίνης από τον Μ. Αλέξανδρο υπήρξε, προφανώς, αύξηση των δραστηριοτήτων των Αθηναίων στην κατεχόμενη χώρα. Η παρουσία κάποιου Αθηναίου στην Παλαιστίνη μαρτυρείται από ένα συμβόλαιο με την αγορά μιας δούλης από την Υπεριορδανία, με χρονολογία 259 π.Χ. Μεταξύ των υπογραφών των μαρτύρων του συμβολαίου εμφανίζεται το όνομα του «Ηρακλείου, γιου του Φιλίππου, Αθηναίου» [Tchericover, Corpus 1 (1975), 119-20], ο οποίος ήταν στην υπηρεσία του Απολλώνιου, θησαυροφύλακα του Πτολεμαίου Β'. Ένας Αθηναίος ήταν επικεφαλής του στρατού του Αντίοχου του Επιφανούς, που εστάλη στην Παλαιστίνη για την επιβολή της θρησκευτικής πολιτικής του, (Β' Μακκαβαίων, 6:1).

Ρωμαϊκή περίοδος
Με την εγκαθίδρυση του κράτους των Ασμοναίων, η Αθήνα υπήρξε μία από τις πόλεις, που συνήψαν σχέσεις με το νέο κράτος. Ο Ιώσηπος αναφέρει (Αρχ. 14:149) μια απόφαση που ελήφθη από το λαό της Αθήνας προς τιμή του Αρχιερέα Υρκανού, εθνάρχη των Ιουδαίων. Στην απόφαση τονίζεται, ότι ο Υρκανός διατήρησε πάντοτε φιλικές σχέσεις με τους Αθηναίους και τους δεχόταν πάντα με εγκαρδιότητα, όταν τον επισκέπτονταν.
Γι’ αυτό αποφασίστηκε να του απονεμηθεί χρυσό μετάλλιο, να τοποθετηθεί ένα ορειχάλκινο άγαλμά του στο ναό του Δήμου και να εκφρασθεί έτσι η ευαρέσκεια της πόλης. Ο ιστορικός Ιώσηπος συσχετίζει αυτό το έργο με τον Υρκανό Β', αλλά οι περισσότεροι από τους σύγχρονους επιστήμονες υποστηρίζουν, ότι το έργο αφορά τον Υρκανό Α' και το προσδιορίζουν κατά το 106/5 π.Χ. (έτος κατά το οποίο άρχων της Αθήνας διετέλεσε ο Αγαθοκλής). Επίσης ο Ηρώδης συνέχισε την παράδοση καλής φιλίας με την Αθήνα (Ιώσηπος, Πολ.1:425). Διάφορα στοιχεία διασώζονται, που επιβεβαιώνουν την ύπαρξη φιλικών σχέσεων μεταξύ του των Αθηναίων και του οίκου του Ηρώδη.
Συγκεκριμένα στοιχεία για την ύπαρξη κάποιας εβραϊκής κοινότητας στην Αθήνα υπάρχουν μόνον από τις αρχές του 1ου αιώνα μ.Χ. Ο Αγρίππας ο Α', σε επιστολή του προς τον Γάιο Καλιγούλα, αναφέρει την Αττική σαν μία από τις περιοχές που κατοικούν Εβραίοι (Φίλων, Legat.281). Επίσης, ο Παύλος επισκέφθηκε μία συναγωγή στην Αθήνα και συνάντησε εκεί, εκτός από Εβραίους, αρκετούς εθνικούς που τιμούσαν την ιουδαϊκή θρησκεία (Πράξεις 17:17). «Συνομιλούσε, λοιπόν, στη Συναγωγή με τους Ιουδαίους και με τους θεοσεβείς και στην αγορά κάθε ημέρα με εκείνους που τύχαιναν εκεί». Διάφορες επιγραφές μαρτυρούν, ότι στην Αθήνα έζησαν Σαμαρείτες (I.G., ed. Minor. Vol. 2-3, part 3/2, now. 10219-92), καθώς και Εβραίοι (no. 12609), συμπεριλαμβανομένου κι ενός Ιεροσολυμίτη (no.8934).
Στην ιουδαίο–ελληνιστική λογοτεχνία δίνεται ιδιαίτερη προσοχή στην Αθήνα, την πιο περίφημη πόλη του ελληνικού πολιτισμού. Ο Φίλων αναφέρεται στην Αθήνα με βαθύ σεβασμό, κατά το πρότυπο των αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων (prob.140), και μνημονεύει φημισμένα πρόσωπα της ιστορίας της Αθήνας, όπως τον Σόλωνα (Spe. 3:22), αλλά και ιστορικά γεγονότα, που σχετίζονται με την Αθήνα, καθώς και τη διαμάχη Αθηναίων και Λακεδαιμονίων, (Mos. 2:19). Ο Ιώσηπος αναφέρεται συχνά στην Αθήνα και τα έθιμά της, ιδιαίτερα στο έργο του «Κατ’ Απίωνος».
Σημαίνουσα θέση κατέχει η Αθήνα και στην ταλμουδική – μιδρασική λογοτεχνία. Το Μιδράς επί του βιβλίου «Θρήνοι» περιέχει αναρίθμητες ιστορίες – θρύλους, που σκοπό έχουν να συγκρίνουν την αξία Εβραίων της Ιερουσαλήμ και Αθηναίων. Πολλές από αυτές τις ιστορίες αρχίζουν με τη φράση: «Κάποιος Αθηναίος ήλθε στην Ιερουσαλήμ». Στο βαβυλωνιακό Ταλμούδ καταχωρείται η ιστορία του Ραβί Γεοσούα μπεν Χανανία, που με την προτροπή του Ρωμαίου αυτοκράτορα ήρθε στην Αθήνα και διεξήγαγε διαλογική συζήτηση με τους πρεσβύτες της πόλης.

Τουρκοκρατία
Μετά την κατάκτηση της Αθήνας από τους Τούρκους (1456), ο Μωάμεθ Β' ο κατακτητής παραχώρησε στους κατοίκους το δικαίωμα να απαγορεύσουν την εγκατάσταση των Εβραίων εκεί. Παρ’ όλα αυτά, αρκετοί πρόσφυγες από την Ισπανία και οι απόγονοί τους βρήκαν άσυλο στην Αθήνα μετά το 1492. Το 1705, ένας Γάλλος ταξιδιώτης συνάντησε στην Αθήνα 15–20 εβραϊκές οικογένειες.

Νεώτερα χρόνια
Η ισραηλιτική Κοινότητα της Αθήνας υπήρξε μεταξύ των κοινοτήτων εκείνων που καταστράφηκαν κατά την Ελληνική Επανάσταση κατά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας (1821–1829). Μετά το 1834, όμως, και την ανακήρυξη της Αθήνας ως πρωτεύουσας της ανεξάρτητης Ελλάδας, αναπτύχθηκε μία μικρή εβραϊκή κοινότητα. Αρκετές εβραϊκές οικογένειες από τη Γερμανία ήρθαν και εγκαταστάθηκαν στην Αθήνα. Μεταξύ αυτών και ο χρηματιστής Μαξ ντε-Ρότσιλντ, που συμμετείχε στην ακολουθία του βασιλιά Όθωνα. Μέσω της Δούκισσας της Πλακεντίας, αποκτήθηκε μια μεγάλη έκταση για την ανέγερση Συναγωγής (1843). Η Δούκισσα εγκαταστάθηκε στην Αθήνα το 1831 και ανέπτυξε μέσω της μελέτης της Βίβλου μια βαθειά συμπάθεια για τον Ιουδαϊσμό. Το 1847, οι αρχές απαγόρευσαν τη δημόσια περιφορά του ομοιώματος του Ιούδα του Ισκαριώτη, για να μην προσβληθεί ο βαρόνος ντε-Ρότσιλντ, που βρισκόταν τότε στην Αθήνα. Σε αντίποινα μέρος του πλήθους έκαψε την κατοικία του Εβραίου Δαβίδ Πατσίφικο, Βρετανού υπηκόου κι επίτιμου προξένου της Πορτογαλίας. Η βρετανική κυβέρνηση απαίτησε την καταβολή αποζημίωσης και τελικά, ο υπουργός των Εξωτερικών λόρδος Πάλμερστον απέκλεισε το 1850 με αγγλικά πλοία το λιμάνι του Πειραιά. Το 1852, η δημοτική αρχή αποποιήθηκε τη δωρεά της Δούκισσας της Πλακεντίας για ανέγερση Συναγωγής.
Η εβραϊκή παρουσία αυξήθηκε από 60 άτομα το 1877, σε 250 το 1878. Η εβραϊκή Κοινότητα αναγνωρίστηκε επίσημα το 1889. Το 1890, πρόεδρος της Κοινότητας διετέλεσε ο Κάρολος Ρότσιλντ (1843–1918). Την εποχή εκείνη λειτουργούσαν, λόγω έλλειψης Συναγωγής, 3 μικροί ευκτήριοι οίκοι.

20ος αιώνας
Με τη βελτίωση της οικονομικής κατάστασης, μετά τους Βαλκανικούς πολέμους (1912–1913), αρκετοί Εβραίοι, από διάφορες περιοχές της Ελλάδας (ιδιαίτερα τη Θεσσαλονίκη) και τη Μικρά Ασία, εγκαταστάθηκαν στην Αθήνα. Η μετανάστευση των Εβραίων προς την Αθήνα αυξήθηκε με τη μεγάλη πυρκαγιά της Θεσσαλονίκης του 1917. Την παραμονή του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, οι Εβραίοι της Αθήνας ανέρχονται στους 3.000 περίπου. Οι πλέον εύποροι Εβραίοι ήταν Ασκεναζίμ, ενώ οι Σεφαραδίμ, που κατάγονταν από διάφορες περιοχές της Ελλάδας και την Τουρκία, ήταν κυρίως πλανόδιοι πωλητές, παλαιοπώληδες και μικρομαγαζάτορες.

Γερμανική κατοχή
Στις 27 Απριλίου 1941, μόλις οι Γερμανοί μπήκαν στην Αθήνα, διεκδίκησαν από τους Ιταλούς συμμάχους τους τη μονοπωλιακή διαχείριση των εβραϊκών υποθέσεων. Παρά την ιταλική αντίδραση, «σατραπικώ δικαιώματι» και με πλήρη περιφρόνηση προς τους Ιταλούς, ανέλαβαν αμέσως τα εβραϊκά ζητήματα. Έτσι, το Μάιο του 1941, οι Ναζί κατάσχεσαν τα αρχεία της Εβραϊκής Κοινότητας. Δήμευσαν την πλούσια ραβινική βιβλιοθήκη και συνέλαβαν τα κυριότερα μέλη του Κοινοτικού Συμβουλίου. Σύμφωνα με τη γνωστή τους τακτική, οι Ναζί προσέλαβαν στην υπηρεσία των SS μερικούς Εβραίους εμιγκρέδες της Κεντρικής Ευρώπης, που κατέφυγαν στην Αθήνα. Τα άτομα αυτά τα περιέβαλλαν με την εύνοια και την προστασία τους, για να τα στρέψουν κατά των Αθηναίων ομοθρήσκων τους. Ο Αρχιραβίνος, Ηλίας Μπαρτζιλάι, σε συνεννόηση με τον Ασέρ Μωυσή και τους άλλους ηγέτες, τους αντιμετώπισαν με πνεύμα ανοχής. Δεν ήθελαν να ερεθίσουν τους Ναζί, αλλά είχαν το σχέδιό τους.
Την 1η Σεπτεμβρίου 1941, οι Ιταλοί διόρισαν, με επίσημη ανακοίνωσή τους, τον Ραβίνο Μπαρτζιλάι πρόεδρο της Κοινότητας. Η προγενέστερη διαταγή διορισμού του από τους Ναζί αγνοήθηκε ολότελα. Η αντίθεση μεταξύ των δύο συμμάχων γύρω από τα εβραϊκά ζητήματα, κατάλληλα υποδαυλιζόμενη από τον Μπαρτζιλάι, ξέσπασε σε φανερή διαμάχη. Οι ιταλικές Αρχές έλαβαν συγκεκριμένα μέτρα προστασίας των διωκόμενων Εβραίων. Σε αντίμετρα, οι Ναζί αύξησαν την πίεση. Στις 14 Ιουλίου 1942, υποκίνησαν την ΕΣΠΟ, μία ελληνική «εθνικοσοσιαλιστική» οργάνωση, σε επίθεση κατά της Κοινότητας. Μέλη της οργάνωσης εισέβαλαν στα γραφεία της και προέβησαν σε διαρπαγές και βανδαλισμούς. Οι Ιταλοί που ειδοποιήθηκαν, συνέλαβαν τους ταραξίες, αλλά, κάτω από την πίεση των Γερμανών, αναγκάστηκαν να τους αφήσουν ελεύθερους. Στις 20 Σεπτεμβρίου όμως, το κτίριο, όπου στεγαζόταν η ΕΣΠΟ, κάηκε από εμπρηστική βόμβα που πέταξαν μέλη της Αντίστασης. Οι Γερμανοί ενοχοποίησαν τους Εβραίους για την επίθεση αυτή και ανάγκασαν τους Ιταλούς να συλλάβουν την ηγεσία της Κοινότητας. Καθώς, όμως, από τις ανακρίσεις δεν προέκυψε τίποτα σε βάρος τους, αφέθηκαν ελεύθεροι, ύστερα από 20 μέρες.

Βοήθεια από Ελληνικές Αρχές
Όσο οι Ναζί έσφιγγαν τα λουριά, τόσο οι Εβραίοι οργανώνονταν περισσότερο. Ιδρύθηκαν συνεργεία αλληλεγγύης και περίθαλψης των προσφύγων από τη Θεσσαλονίκη, καθώς και συσσίτια. Οι ιταλικές Αρχές εκδήλωσαν ενεργότερο το ενδιαφέρον τους. Αλλά και οι ελληνικές δεν πήγαν πίσω: Στα σώματα της Χωροφυλακής και της Αστυνομίας Πόλεων, υπό τη διεύθυνση του Άγγελου Έβερτ, δόθηκαν διαταγές να εκδίδουν ψεύτικες ταυτότητες σε όσους Εβραίους το επιθυμούσαν. Οι ταυτότητες αυτές, που είχαν χριστιανικά ονόματα και ανέγραφαν ως θρήσκευμα Χριστιανός Ορθόδοξος, δε διακρίνονταν καθόλου από τις «αληθινές», αφού είχαν εκδοθεί από τις ίδιες τις αστυνομικές αρχές και συνεπώς μπορούσαν να περάσουν κάθε γερμανικό έλεγχο.
Την ίδια περίοδο, ο Αρχιεπίσκοπος Δαμασκηνός φρόντισε, μαζί με το Διευθυντή του Μητρώου του Δήμου Αθηναίων, Π. Χαλδέζο, να ανοιχτεί ένα ειδικό αρχείο, όπου καταχωρήθηκαν οι Εβραίοι που, για να γλιτώσουν, βαφτίστηκαν Χριστιανοί. Με τον τρόπο αυτό και με τη βοήθεια των συμπατριωτών τους, 560 Αθηναίοι Εβραίοι, όπως και άλλοι από διάφορες πόλεις, που είχαν νωρίτερα βρει καταφύγιο στην πρωτεύουσα, επέζησαν ως το τέλος του πολέμου προσποιούμενοι τους Ορθόδοξους Χριστιανούς.
Ενεργή στάση υπέρ των Εβραίων κράτησε και η Ορθόδοξη Εκκλησία, κάτω από την φωτισμένη καθοδήγηση του Αρχιεπίσκοπου Αθηνών και πάσης Ελλάδος, Δαμασκηνού. Με απόρρητη εγκύκλιό του, προς όλες τις εκκλησίες, παρακινούσε τους ιερείς και Χριστιανούς να δώσουν κάθε βοήθεια στους κατατρεγμένους Εβραίους. Είναι συγκινητικές οι θυσίες που έκαναν οι Χριστιανοί, κρύβοντας και φιλοξενώντας εβραϊκές οικογένειες. Οι ιερείς τελούσαν μεικτούς γάμους, χωρίς να πολυπραγμονούν στους τύπους της κατήχησης και της βάπτισης. Έτσι, αρκετοί Εβραίοι αποφάσισαν να βαπτιστούν και έγιναν ορθόδοξοι ή καθολικοί.

Μνημόνια του Αρχιεπισκόπου
Οι ενέργειες του Αρχιεπισκόπου κορυφώθηκαν με τα δύο περίφημα Μνημόνια: Το πρώτο, με ημερομηνία 23 Μαρτίου 1943, προς τον Πρωθυπουργό της Ελληνικής Κατοχικής Κυβέρνησης, Κων. Λογοθετόπουλο, του ζητούσε να μεσολαβήσει στις γερμανικές Αρχές, στο όνομα του ελληνικού λαού, ώστε να σταματήσουν οι διώξεις των Ελλήνων Εβραίων. Στο μνημόνιό του υπερασπιζόταν την εβραϊκή παρουσία στην ελληνική κοινωνική ζωή, τονίζοντας πόσο τέλεια είχαν αφομοιωθεί οι Εβραίοι. Του υπενθύμιζε επίσης το άρθρο της Συνθήκης Παράδοσης της Ελλάδας του 1941, που όριζε ότι «Οι κατοχικές αρχές αναλαμβάνουν την υποχρέωση να προστατεύουν την τιμή και την περιουσία όλων των Ελλήνων υπηκόων», το οποίο δε διατύπωνε καμία διάκριση.
Το δεύτερο μνημόνιο, με ημερομηνία 24 Μαρτίου 1943, και παρόμοιο περιεχόμενο στάλθηκε απευθείας στον Πληρεξούσιο του Γ’ Ράιχ για την Ελλάδα, Altenburg. Και τα δύο μνημόνια συνυπογράφονταν από πολλές σημαντικές προσωπικότητες της ελληνικής δημόσιας ζωής, κάτι που, με τις συνθήκες τρομοκρατίας που επέβαλλαν τα SS, σίγουρα απαιτούσε πολύ θάρρος.

Βισλιτσένυ-Μπούγκερ
Στις 8 Σεπτεμβρίου 1943, έγινε γνωστή η συνθηκολόγηση της Ιταλίας. Τα ιταλικά στρατεύματα Κατοχής, που ακολούθησαν τον Μπαντόλιο, αιχμαλωτίστηκαν από τους Γερμανούς. Οι Εβραίοι της Αθήνας και των επαρχιών έχασαν ένα πολύτιμο στήριγμα. Οι Ναζί, παρά τους κατασκόπους και τα προδοτικά στοιχεία που χρησιμοποιούσαν, έβλεπαν ότι οι Εβραίοι της Αθήνας δεν ήταν εύκολη λεία. Δεν μπορούσαν να τους συλλάβουν σε μία νύχτα, γιατί ήταν κρυμμένοι σε διάφορα σημεία. Γι’ αυτό εξαπέλυσαν μια ύπουλη προπαγάνδα. Οι διαδόσεις τους είχαν σκοπό να κάνουν τους Εβραίους να ξεθαρρέψουν. Αλλά δεν το πέτυχαν αυτό. Οι Ναζί, βλέποντας την αποτυχία τους αυτή, κάλεσαν στις 10 Αυγούστου από τη Θεσσαλονίκη, τον Βισλιτσένυ, με εντολή να συλλάβει και να αποστείλει στο Άουσβιτς όλους τους Εβραίους της Αθήνας και των επαρχιών, που ήταν μέχρι πρότινος υπό ιταλική Κατοχή.
Στις 21 Σεπτεμβρίου, ο Αρχιραβίνος Μπαρτζιλάι κλήθηκε να παρουσιαστεί μπροστά στον Βισλιτσένυ. Η πρόσκληση θεωρήθηκε από τους Εβραίους ως έναρξη των εχθροπραξιών. Τα μέλη της Κοινότητας ειδοποιήθηκαν να είναι σε επιφυλακή. Ο Ραβίνος προσήλθε απτόητος στο ραντεβού. Ο Βισλιτσένυ τον διέταξε να προσκομίσει, εντός 24 ωρών, λεπτομερή κατάλογο των Εβραίων, που να συμπεριλαμβάνει και τους φυγάδες της Θεσσαλονίκης. Συγκλήθηκε αμέσως Κοινοτική Συνέλευση και αποφασίστηκε να κερδηθεί χρόνος πάση θυσία. Έτσι την επομένη, ο Ραβίνος δικαιολογήθηκε στον Βισλιτσένυ ότι τα αρχεία της Κοινότητας είχαν καταστραφεί από την ΕΣΠΟ και ότι δεν είχε μπορέσει να συντάξει τον κατάλογο. Η δήλωση αυτή του Μπαρτζιλάι, έκανε έξω φρενών τον Βισλιτσένυ, που αναγκάστηκε τελικά να δώσει παράταση άλλων 48 ωρών. Μέσα στο διάστημα αυτό, ειδοποιήθηκαν όλοι οι Εβραίοι να σπεύσουν να εξαφανιστούν. Ένα συνεργείο από υπαλλήλους της Κοινότητας έσπευσε τη νύχτα, με την καθοδήγηση του Ραβίνου και έκαψε όλα τα αρχεία, τα έγγραφα κι όλα τα βιβλία της Κοινότητας. Την ίδια νύχτα εξαφανίστηκαν και όλοι οι ηγέτες των Εβραίων. Ο Μπαρτζιλάι κατέφυγε σ’ ένα φιλικό του σπίτι, στο Κολωνάκι. Ο δικηγόρος Ηλίας Κεφαλίδης, σύνδεσμος της Αντίστασης, μεσολάβησε για τη φυγάδευση του Ραβίνου στο βουνό. Στις 25 Σεπτεμβρίου, οι πιο πολλοί Εβραίοι της Αθήνας είχαν ήδη εξαφανιστεί.
Βλέποντας μετά από 2–3 μέρες ο Βισλιτσένυ ότι ο Μπαρτζιλάι δεν επανήλθε, άρχισε να υποψιάζεται ότι ο Ραβίνος τον ξεγέλασε. Πηγαίνοντας στα γραφεία της Κοινότητας και βρίσκοντας τα πάντα κλειστά, διέταξε με λύσσα να παραβιαστεί η πόρτα. Από την αταξία και τα καμένα χαρτιά κατάλαβε αμέσως τι είχε συμβεί. Έξαλλος ο δήμιος επανήλθε στο γραφείο του και υπαγόρευσε στον στρατηγό Στρόοπ μια διαταγή που καλούσε όλους τους Εβραίους να επανέλθουν τάχιστα στις μόνιμες κατοικίες τους. Τους έταξε προθεσμία 5 ημερών για να παρουσιαστούν στα γραφεία της Κοινότητας και να καταγραφούν στα μητρώα, δηλώνοντας τις διευθύνσεις τους. Απειλούσε με τουφεκισμό όσους δεν συμμορφώνονταν, ενώ ίδρυσε ένα νέο Κοινοτικό Συμβούλιο, το «Συμβούλιο των Πρεσβυτέρων». Επέστησε την προσοχή των ελληνικών αστυνομικών αρχών στην ακριβή εκτέλεση της διαταγής, προβλέποντας αυστηρές κυρώσεις για τους Αθηναίους, που τυχόν θα τολμούσαν να κρύψουν Εβραίους ή να διευκολύνουν τη διαφυγή τους.
Δυστυχώς, βρέθηκαν στην Αθήνα 1.200 περίπου Εβραίοι που συμμορφώθηκαν με τη διαταγή του Στρόοπ. Ο αιμοσταγής Βισλιτσένυ παρακολουθούσε τη προσέλευση των αγωνιώντων Εβραίων, που έρχονταν διστακτικοί και περίφοβοι να εγγραφούν στα μητρώα. Η φτώχεια και η απόγνωση έκανε τους θλιβερούς αυτούς ανθρώπους να μην μπορούν να κρύβονται συνέχεια. Προσέρχονταν με κάποια ελπίδα, αφού τους υπόσχονταν βοήθεια και εξεύρεση εργασίας. Έτσι, ένα μήνα μετά την εγκαθίδρυση του νέου «Συμβουλίου των Πρεσβυτέρων», 2.000 περίπου Εβραίοι ήταν εγγεγραμμένοι στα μητρώα. Όταν η καταγραφή σταμάτησε στον αριθμό των 2.000, ο Βισλιτσένυ κατάλαβε ότι η μεγάλη μάζα των Εβραίων του είχε ξεφύγει. Ήθελε, ωστόσο, να συμπληρώσει τα τρόπαιά του με τη σύλληψη και την εξόντωση έστω και των 2.000. Βρήκε, όμως, αντίθετο τον τότε πρεσβευτή της Γερμανίας, ο οποίος έκρινε ότι οι μέθοδοί του ήταν πια ξεπερασμένες και ότι έπρεπε να φύγει από το προσκήνιο. Χρειαζόταν μια νέα τακτική, για να προσελκύσουν όσο το δυνατό μεγαλύτερο αριθμό Εβραίων. Σε αντικατάστασή του ήρθε ο Μπούγκερ, που ανέλαβε να εκτελέσει τα εξοντωτικά σχέδια του Χίμλερ. Με τη βοήθεια καταδοτών, περίπου 200 επιπλέον Εβραίοι ανασύρθηκαν από τις κρυψώνες τους και παραδόθηκαν στα νύχια της Γκεστάπο.

Στα στρατόπεδα θανάτου
Η μοιραία μέρα ήταν η Παρασκευή 23 Μαρτίου 1944: Η Γκεστάπο, μ’ ένα αιφνιδιαστικό μπλόκο στη Συναγωγή της Αθήνας, συνέλαβε όλους τους παρόντες, περίπου 350 άτομα, κυρίως άνδρες. Ταυτόχρονα, γερμανικά καμιόνια άρπαξαν τις γυναίκες και τα παιδιά από τις κατοικίες τους και τους μετέφεραν στη Συναγωγή. Έτσι συγκεντρώθηκαν 800 περίπου άτομα. Δεν γινόταν καμιά διάκριση μεταξύ ξένων υπηκόων. Μάταια διαμαρτυρήθηκε ο Ισπανός πρέσβης. Του απάντησαν ψυχρά, ότι οι συλλήψεις έγιναν κατόπιν διαταγής του Βερολίνου. Οι 800 αιχμάλωτοι έμειναν χωρίς τροφή και νερό στη Συναγωγή ως το σούρουπο του Σαββάτου. Ύστερα ήρθαν κλειστά καμιόνια, και τους μετέφεραν στο Χαϊδάρι, όπου έσμιξαν με τους άλλους Εβραίους που είχαν πιαστεί προηγουμένως. Εκεί οι δυστυχείς αιχμάλωτοι υπέστησαν τους συνηθισμένους ξυλοδαρμούς, εξευτελισμούς και κακοποιήσεις.
Την Κυριακή 2 Απριλίου, οι Εβραίοι αιχμάλωτοι, μεταξύ των οποίων και ξένοι υπήκοοι, μεταφέρθηκαν με κλειστά αυτοκίνητα στο σταθμό του Ρουφ. Στο μεταξύ οι Ναζί είχαν συλλάβει 1.200 Εβραίους από την Πρέβεζα, την Άρτα, το Αγρίνιο και την Πάτρα. Τους είχαν μαντρώσει κι εκείνους στο Χαϊδάρι, για να μη χάσουν την ευκαιρία να τους συμπεριλάβουν στην ίδια αποστολή. Ο Διεθνής Ερυθρός Σταυρός, που έτρεξε να προλάβει να τους δώσει κάποια βοήθεια, εμποδίστηκε βάρβαρα από τους εξαγριωμένους Ναζί.
Ο συρμός σχηματίστηκε από 30 βαγόνια. Ξεκίνησε στις 1 μμ. για την Πολωνία. Στη Λάρισα, η συγκομιδή έγινε πλουσιότερη. Προστέθηκαν και άλλοι 2.400 αιχμάλωτοι, που είχαν πιαστεί στο Βόλο, στα Τρίκαλα και, κυρίως, στα Ιωάννινα. Όταν ο συρμός των μελλοθανάτων πέρασε από το σταθμό της Θεσσαλονίκης, περιείχε 5.200 άτομα, στριμωγμένα μέσα σε 84 βαγόνια. Εξακολούθησε το μακάβριο ταξίδι του και έφτασε στο σταθμό του Άουσβιτς στις 10 Απριλίου, με τους θαλάμους αερίων, τα κρεματόρια, και τους φούρνους με τα καμένα πτώματα.
Ένας μικρός μόνον αριθμός Εβραίων, με ισπανική υπηκοότητα, είχε την τύχη να μεταφερθεί στο στρατόπεδο «διέλευσης» Μπέργκεν-Μπέλσεν και να απελευθερωθεί από εκεί, για να φθάσει στην Ισπανία, έπειτα από ατελείωτες διαπραγματεύσεις μεταξύ των κυβερνήσεων Γερμανίας και Ισπανίας.

Μεταπολεμικά
Μετά το τέλος του πολέμου και την επιστροφή των επιζώντων, η Αθήνα έφτασε να έχει μεγαλύτερο αριθμό Εβραίων από ό,τι προπολεμικά, αφού πολλοί επιζώντες από τις αφανισμένες εβραϊκές κοινότητες της επαρχίας, δεν είχαν άλλη επιλογή από το να συρρεύσουν στην Αθήνα, για να ζήσουν κοντά σε ομοθρήσκους τους. Μετά την απελευθέρωση η Ισραηλιτική Κοινότητα της Αθήνας επανιδρύεται και ο πληθυσμός της αυξάνεται. Όσοι σώθηκαν από τα στρατόπεδα θανάτου, καθώς και μέλη άλλων κοινοτήτων εγκαταστάθηκαν στην Αθήνα. Η Κοινότητα της Αθήνας έφτασε την ίδια περίοδο να αριθμεί τα 5.000 άτομα. Λίγο αργότερα, όμως, λόγω της μετανάστευσης ο πληθυσμός μειώθηκε στα 3.000 άτομα.
Η Κοινότητα άρχισε πάλι να λειτουργεί. Αντιμετωπίζουν ποικίλα προβλήματα, όπως οικονομικά για την επαναλειτουργία και ψυχολογικά για τους ανθρώπους εκείνους που επέστρεψαν από τα στρατόπεδα. Τον πρώτο καιρό υπήρχε ακόμα και πρόβλημα σίτισης. Η «Τζόιντ» πρόσφερε αποτελεσματικά τη βοήθειά της σ’ αυτή τη φάση. Ενώ δημιουργήθηκε και ιατρείο για την παροχή κάθε ιατρικής βοήθειας. Συστάθηκαν, επίσης, εκπαιδευτικά κέντρα της ΟΡΤ και ξενώνες για τα κορίτσια, που είχαν χάσει τις οικογένειές τους. Όλα τα εβραϊκά ιδρύματα ιδρύθηκαν από την αρχή σε μια προσπάθεια να αναστηθεί η εβραϊκή ζωή της Ελλάδας.
Σήμερα ζουν στην Αθήνα 2.500 Εβραίοι, που αποτελούν και τη μεγαλύτερη Ισραηλιτική Κοινότητα της χώρας. Στην Αθήνα λειτουργούν δύο Συναγωγές, εβραϊκό Δημοτικό σχολείο, Πνευματικό Κέντρο και εβραϊκό νεκροταφείο. Τον Μάιο του 2010 τοποθετήθηκε στο Θησείο, κοντά στις Συναγωγές  και εγκαινιάστηκε Μνημείο Ολοκαυτώματος.
Στην Αθήνα έχουν, επίσης, την έδρα τους ο κεντρικός συντονιστικός φορέας του ελληνικού εβραϊσμού, το Κεντρικό Ισραηλιτικό Συμβούλιο της Ελλάδος, το εβραϊκό Μουσείο Ελλάδος και το «Ρέστειον» γηροκομείο.

11/2/12

Εβραϊκές συναγωγές στην Ελλάδα


Η συναγωγή, το πιο γνωστό και ιερό μέρος της εβραϊκής κουλτούρας, είναι ο τόπος λατρείας της ιουδαϊκής θρησκείας. Ό,τι είναι ο ναός για τους Χριστιανούς, είναι η συναγωγή για τους Εβραίους. Είναι ένας τόπος, όπου ο καθένας μπορεί να εισέλθει, ανεξαρτήτως θρησκεύματος. Ο Ραβίνος ή δάσκαλος είναι ο θρησκευτικός ηγέτης των Εβραίων. Η συναγωγή κοιτάζει πάντα ανατολικά, προς την Ιερουσαλήμ. Στην ανατολική πλευρά της υπάρχει η Κιβωτός (Εχάλ), μια ξύλινη ή πέτρινη κατασκευή. Μέσα στην Κιβωτό φυλάσσονται οι περγαμηνές του Νόμου ή Σεφέρ Τορά, που είναι ο νόμος, βιβλίο διδασκαλίας. Είναι πάντα  χειρόγραφο, καλλιγραφημένο και πάντα χωρίς λάθος σε περγαμηνή και περιέχει τους Νομούς του Μωυσή και το διαβάζουν από τα δεξιά προς τα αριστερά. Μπροστά υπάρχει πάντα αναμμένο ένα λυχνάρι (Νερ Ταμίντ). Συμβολίζει την Επτάφωτη Λυχνία (Μενορά ) που υπήρχε στο ναό. Στη δυτική πλευρά υπάρχει ένας μεγάλος ξύλινος Άμβωνας (Βήμα). Μέσα στο ναό υπάρχει και η Χου–πα, που είναι η τέντα για τους γάμους. Οι πιστοί κάθονται αντικριστά, απέναντι κατά πρόσωπο. Για προσευχή φορούν χλαμύδα ή τάλετ. Οι Εβραίοι για να κάνουν προσευχή πρέπει να είναι τουλάχιστον 10 άντρες. Η προσευχή γίνεται 3 φορές την ημέρα πρωί, απόγευμα βράδυ: Σαγρίθ (η πρωινή θυσία και προσευχή), Μίνχα (η απογευματινή θυσία), Αρβίθ (η βραδινή προσευχή). Το Μικβέ είναι χώρος για βάπτισμα και καθαριότητα πριν την προσευχή (θρησκευτικό μπάνιο). Είναι ένα τελετουργικό λουτρό σε βρόχινο νερό, από χιόνι ή από πηγή, όχι στάσιμο. Το άτομο πρέπει να είναι τελείως γυμνό και γίνεται με τρία βυθίσματα στο νερό. Το Σάββατο (Σαμπάθ) είναι η αργία για τους Εβραίους και ημέρα προσευχής και δεν πρέπει να κάνουν τίποτε άλλο. Στην Ελλάδα υπάρχουν συναγωγές στην Αθήνα (η μία λειτουργεί κανονικά, ενώ η δεύτερη και παλαιότερη, γνωστή ως «Γιαννιώτικη», ανακαινίστηκε και λειτουργεί σε μεγάλες εβραϊκές θρησκευτικές γιορτές), τη Θεσσαλονίκη (υπάρχουν δύο συναγωγές), τη Λάρισα, τον Βόλο, τα Τρίκαλα, την Κέρκυρα, τα Ιωάννινα και τη Χαλκίδα. Στη Ρόδο, επίσης, υπάρχει μια συναγωγή πρόσφατα ανακαινισμένη. Υπάρχουν και άλλες που, όμως, λειτουργούν μόνο όταν υπάρχει εβραϊκός πληθυσμός, όπως εκείνες στη Βέροια και τα Χανιά. Τέλος, υπάρχει και μία στην Κω που λειτουργεί ως Πνευματικό Κέντρο του Δήμου. Όσες συναγωγές υπάρχουν και λειτουργούν ή όχι, σε διάφορες πόλεις της Ελλάδας, σας τις παρουσιάζουμε, μαζί με κάποια ιστορικά στοιχεία που μπορέσαμε να συγκεντρώσουμε.

Συναγωγές Αθήνας
Σήμερα στην Αθήνα λειτουργούν δύο συναγωγές, η μία απέναντι στην άλλη, στην οδό Μελιδώνη, στο Θησείο. Η παλιότερη από τις δύο είναι η Ρωμανιώτικη που χτίστηκε το 1904, από τους Ρωμανιώτες Εβραίους από τα Ιωάννινα, στο νούμερο 8 της οδού. Σήμερα στεγάζεται πίσω από την Εβραϊκή Κοινότητα της Αθήνας. Το επίσημο όνομά της είναι Ετς Χαγιίμ, όνομα συνηθισμένο για ρωμανιώτικες συναγωγές. Η συναγωγή αυτή που λέγεται ακόμα «η Γιαννιώτικη», από τους πιο ηλικιωμένους, είναι η μικρότερη από τις δύο και σήμερα λειτουργεί κυρίως μόνο στις μεγάλες γιορτές, αλλά μπορεί να την δει κάποιος αν το ζητήσει στα γραφεία της Κοινότητας. Το σχέδιο είναι ρωμανιώτικο παραδοσιακό, με το βήμα στον άπω δυτικό τοίχο, και την κιβωτό στον απέναντι ανατολικό τοίχο. Οι πάπυροι της Τορά (της Πεντατεύχου) βρίσκονται στα tikkim (ξύλινες και μεταλλικές θήκες), ενδεικτικά στους Ρωμανιώτες Εβραίους.  Στο ισόγειο στεγάζονται τα γραφεία της κοινότητας, στους χώρους που αρχικά προορίζονταν για σχολείο.

Ακριβώς απέναντι από αυτήν και από το Μουσείο Παραδοσιακής Κεραμικής, στο νούμερο 5 της οδού Μελιδώνη, βρίσκεται η νεότερη, Σεφαρδίτικη συναγωγή, που χτίστηκε το 1935 και ανακαινίστηκε στη δεκαετία του ’70. Ονομάζεται Μπεθ Σαλόμ, που στα εβραϊκά σημαίνει «Οίκος Ειρήνης», και είναι η μεγαλύτερη από τις δύο και εκείνη που λειτουργεί κανονικά. Η Εβραϊκή Κοινότητα αποφάσισε να αγοράσει αυτήν την έκταση για να χτιστεί η νέα συναγωγή, καθώς η παλαιότερη, που είχε ιδρυθεί στις αρχές του 10ου αιώνα, δεν επαρκούσε για τις ανάγκες της κοινότητας, που αυξήθηκαν με την άφιξη των Εβραίων προσφύγων από τη Μικρά Ασία. Εξωτερικά έχει στοιχεία νεοκλασικού κτιρίου και επένδυση από Πεντελικό μάρμαρο, ενώ το άνετο εσωτερικό της δεν παρουσιάζει καμία ομοιότητα με τους παραδοσιακούς τύπους των Ελληνικών συναγωγών. Ολοκληρώθηκε λίγο πριν από την έναρξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, όταν στην Ελλάδα, αλλά και σε άλλα μέρη της Ευρώπης, πολλοί Εβραίοι εξοντώθηκαν βάρβαρα από τους Ναζί. Η εσωτερική διακόσμηση της συναγωγής ολοκληρώθηκε το 1975. Σήμερα, είναι σε χρήση κυρίως η νεώτερη συναγωγή, ενώ η παλαιότερη λειτουργεί μόνο  στις μεγάλες γιορτές στις οποίες παρευρίσκονται τα γηραιότερα μέλη της Εβραϊκής Κοινότητας, που είναι συναισθηματικά δεμένοι με το κτίριο.

Συναγωγή Βέροιας
Η εβραϊκή παρουσία στη Βέροια εκτιμάται στο 200 π.Χ. Λέγεται ότι ο εβραϊκός πληθυσμός αποτελείτο τότε από εμπόρους που την επέλεξαν για να αναπτύξουν τις δραστηριότητές τους. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα μια μεγάλη οικονομική άμθηση. Η εβραϊκή συνοικία χρονολογείται στον 19ο αιώνα και αναπτύσσεται από την εξωτερική πλευρά των τειχών της πόλης, μέχρι τον ποταμό Τριπόταμο. Στην καρδιά της εβραϊκής συνοικίας της Βέροιας, στη Μπαρμπούτα, βρίσκεται το πέτρινο κτίριο της Συναγωγής, με περίτεχνο εσωτερικό διάκοσμο. Πίσω από αυτή διασώζεται ακόμα το μικβέ (θρησκευτικό λουτρό), και σε αντίθεση με τις χριστιανικές συνοικίες, που είχαν την εκκλησία στη μέση, στην εβραϊκή συνοικία η Συναγωγή είναι στην ίδια ευθεία με τα σπίτια. Η υπάρχουσα Συναγωγή χτίστηκε πάνω στην παλιά, με εντολή του Σουλτάνου, το 1850. Σημαντικό στοιχείο του κτιρίου είναι η μοναδική αρχιτεκτονική και το άριστα διατηρημένο εσωτερικό του. Σήμερα είναι κλειστή και ανοίγει μόνον όταν Εβραίοι από όλον τον κόσμο έρχονται εδώ για να προσευχηθούν και να «ταξιδέψουν» για λίγο στο ένδοξο παρελθόν της συνοικίας. Εδώ κήρυξε ο απόστολος Παύλος, όταν επισκέφθηκε την πόλη, το 51 και το 57 μ.Χ. Τα παραδοσιακά σπίτια της εβραϊκής συνοικίας και η Συναγωγή αναστηλώθηκαν και αναδείχθηκαν το 1997, στο πλαίσιο ειδικού προγράμματος.

Συναγωγή Βόλου
Αρχαία ιστορικά κείμενα αναφέρουν ότι από τον 1ο αιώνα μ.Χ. ζούσαν Εβραίοι στην περιοχή της Μαγνησίας και συγκεκριμένα στο γειτονικό Αλμυρό. Στην αρχαία Δημητριάδα (σημερινό Βόλο), οι ιστορικοί μαρτυρούν ότι ζούσαν Εβραίοι από τον 2ο αιώνα μ.Χ. Αλλά και στη γειτονική πόλη «Φθιώτιδες Θήβαις ή Αχαϊκές» (σημερινή Ν. Αγχίαλος), ανακαλύφθηκαν αρχαίες επιτύμβιες εβραϊκές πλάκες της περιόδου 325-641 μ.Χ. Τον 12ο αιώνα, ο Ισπανός περιηγητής ραβίνος Βενιαμίν μπεν Γιονά, από την Τουδέλα, έγραψε στο «Οδοιπορικό» του ότι «στον Αλμυρό υπήρχε μια ακμάζουσα Κοινότητα 400 Εβραίων, με επικεφαλής τον Αρχιραβίνο Shiloh Lombardo και τους ραβίνους Ιωσήφ και Σολομών». Η παρουσία των Εβραίων στο Βόλο συνεχίστηκε την περίοδο της Τουρκοκρατίας και διπλωματικά έγγραφα, του 16ου αιώνα, τους αναφέρουν. Η εβραϊκή συνοικία σχηματίστηκε στη δυτική άκρη της πόλης και το 1860 αριθμούσε 35 οικογένειες. Όταν το 1881 η πόλη απελευθερώθηκε από τους Τούρκους, υπήρχε μια οργανωμένη Εβραϊκή Κοινότητα, όπως μαρτυρούν δημοσιεύματα εφημερίδων της εποχής, που από τότε συνέχισε την έντονη παρουσία της στην εμπορική, κοινωνική και πνευματική ζωή του Βόλου. Η κατασκευή της πρώτης Συναγωγής άρχισε το 1865, με οικονομική συνδρομή των Ε. Ρότσιλντ, Αλλατίνι και Μ. Χιρς, στο κέντρο της εβραϊκής συνοικίας., αντικαθιστώντας μια παλαιότερη πρόχειρη ξύλινη κατασκευή. Άρχισε να λειτουργεί το 1870, στη σημερινή της θέση, ενώ το 1888 λειτούργησε το εβραϊκό δημοτικό σχολείο και το 1894 η ιερατική σχολή με διευθυντή τον Αρχιραβίνο Μ.Σ. Πέσαχ. Το 1935, στο αποκορύφωμά της, η κοινότητα αριθμούσε 250 οικογένειες, περίπου 1.250 άτομα. Η Συναγωγή αυτή ανατινάχθηκε από τους Γερμανούς, το Μάρτιο του 1943. Στη θέση της χτίστηκε το 1948 νέα Συναγωγή, που όμως καταστράφηκε από τους σεισμούς, το 1955. Στην ίδια θέση χτίστηκε το 1960 μια άλλη μικρότερη, αντισεισμική Συναγωγή, που λειτουργεί μέχρι σήμερα στη συμβολή των οδών Ξενοφώντος, Πλάτωνος και Μωυσέως. Το 1933, η Εβραίκή Κοινότητα Βόλου αριθμούσε περίπου 120 μέλη.

Συναγωγές Θεσσαλονίκης
Σήμερα, 60 και πλέον χρόνια μετά το Ολοκαύτωμα, η Εβραϊκή Κοινότητα της Θεσσαλονίκης διατηρεί δυο συναγωγές. Η Συναγωγή Μοναστηριωτών ιδρύθηκε με δωρεά της Ίντας Αροέστη και αφιερώθηκε στη μνήμη του συζύγου της Ισαάκ. Στην ανέγερσή της συνέβαλλαν με δωρεές και οι οικογένειες που κατάγονταν από το Μοναστήρι της Γιουγκοσλαβίας, και είχαν εγκατασταθεί στη Θεσσαλονίκη μετά τους Βαλκανικούς πολέμους (1912-13) και τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο (1914-18). Η θεμελίωση της Συναγωγής Μοναστηριωτών έγινε το 1925. Οι εργασίες για την ανοικοδόμησή της κράτησαν δύο χρόνια. Τα εγκαίνιά της έγιναν στις 27 Ελούλ 5687 (1927), από τον τότε τοποτηρητή της Αρχιραβινείας Θεσσαλονίκης Χάιμ Ραφαέλ Χαμπίμπ. Στη διάρκεια της ναζιστικής κατοχής, η Συναγωγή αυτή ήταν το επίκεντρο του γκέτο που δημιουργήθηκε στο κέντρο της Θεσσαλονίκης. Όταν το σύνολο του εβραϊκού πληθυσμού εκτοπίστηκε στα στρατόπεδα του θανάτου, η Συναγωγή χρησιμοποιήθηκε από τον Ερυθρό Σταυρό σαν αποθήκη. Γι’ αυτό και δεν καταστράφηκε από τους Ναζί και διατηρήθηκε σε καλή κατάσταση. Αμέσως μετά την απελευθέρωση, το Νοέμβριο του 1944, κατέφυγαν σ’ αυτήν οι ελάχιστοι Εβραίοι που είχαν διασωθεί από φιλικές χριστιανικές οικογένειες ή είχαν ενταχθεί στην Εθνική Αντίσταση. Εκεί συγκάλεσαν συνέλευση, εξέλεξαν το πρώτο, μετά την κατοχή, διοικητικό συμβούλιο και προχώρησαν στην οργάνωση μιας υποτυπώδους κοινοτικής ζωής. Αργότερα, με την επιστροφή και των ελάχιστων Εβραίων που επέζησαν από τα στρατόπεδα θανάτου και την πλήρη επανασύσταση της Κοινότητας, η Συναγωγή Μοναστηριωτών έγινε η κεντρική Συναγωγή της πόλης. Τον Ιούνιο του 1978, η Συναγωγή υπέστη σοβαρές καταστροφές από το μεγάλο σεισμό που έπληξε την πόλη και η λειτουργία της σταμάτησε μέχρι να ολοκληρωθούν οι λεπτές επεμβάσεις της αναστήλωσής της. Σήμερα συνεχίζει τη λειτουργία της, εξυπηρετώντας τις θρησκευτικές ανάγκες των Εβραίων της Θεσσαλονίκης.

Συναγωγή Γιάδ Λεζικαρόν
Η συναγωγή Γιάδ Λεζικαρόν εγκαινιάστηκε το 1984 και είναι αφιερωμένη στη μνήμη των θυμάτων του Ολοκαυτώματος. Χτίστηκε στη θέση του μικρού ευκτήριου οίκου «Μπουρλά», γνωστού ως «Καάλ ντε λα Πλάσα» (Συναγωγή της Αγοράς), που λειτουργούσε από το 1921 για την εξυπηρέτηση των λατρευτικών αναγκών των πολυάριθμων Εβραίων που εργάζονταν στην παρακείμενη αγορά.

Συναγωγή Ιωαννίνων
Η πρωτεύουσα της Ηπείρου είναι και «πρωτεύουσα» του ρωμανιώτικου Εβραϊσμού, κέντρο δηλαδή του ελληνόφωνου εβραϊκού κόσμου. Η Εβραϊκή Κοινότητα των Ιωαννίνων είναι σήμερα η μόνη ρωμανιώτικη κοινότητα στην Ελλάδα. Ρωμανιώτες ονομάστηκαν στη βυζαντινή εποχή οι Εβραίοι, που εγκαταστάθηκαν στον ελλαδικό χώρο κατά την ελληνιστική εποχή. Οι Ρωμανιώτες διαφέρουν ιστορικά, γλωσσικά, αλλά και πολιτιστικά και μέχρι ενός σημείου και λειτουργικά από τους Σεφαρδίτες. Στα Γιάννενα ζούσαν στις αρχές του 20ου αιώνα 4.000 Εβραίοι, ενώ το 1940 η εβραϊκή Κοινότητα της πόλης αριθμούσε 2.000 άτομα. Οι Γιαννιώτες Εβραίοι μάλιστα αποτέλεσαν τον πρώτο πυρήνα της εβραϊκής κοινότητας της Αθήνας, της οποίας άλλωστε η παλιά Συναγωγή ονομάζεται «Γιαννιώτικη». Στις 25 Μαρτίου του 1944 οι ναζί συνέλαβαν 1.850 άτομα που τα μετέφεραν στα στρατόπεδα εξόντωσης του Auschwitz και του Birkenau, από όπου επέστρεψαν μόνο 163. Σήμερα η Κοινότητα αποτελείται από 53 άτομα. Η Εβραϊκή Κοινότητα Ιωαννίνων ανασυστήθηκε μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, αποτελούμενη πια από πολύ μικρότερο αριθμό μελών. Από ευτυχή συγκυρία διασώθηκε η παλιά Συναγωγή Καάλ Καντός Γιασάν, ή αλλιώς Μέσα Συναγώϊ, που βρίσκεται μέσα στο Κάστρο της πόλης, στην οδό Ιουστινιανού. Η Συναγωγή αυτή, που χτίστηκε στα 1826, είναι το μεγαλύτερο και το ωραιότερο από τα σωζόμενα θρησκευτικά κτίρια των Ελλήνων Εβραίων. Οι πιο ριζικές μεγάλες μεταβολές στην αρχιτεκτονική του κυρίως κτιρίου έγιναν το 1829. Στη διάρκεια της γερμανικής κατοχής χρησιμοποιήθηκε ως αποθήκη από τη Ζωσιμαία Βιβλιοθήκη. Έτσι διασώθηκε από τη ναζιστική λαίλαπα τόσο το κτίριο όσο και τα ιερά κειμήλια και των υπολοίπων συναγωγών της πόλης. Ελλείψει μόνιμου ραβίνου, η Συναγωγή λειτουργεί μόνο στις μεγάλες γιορτές.

Συναγωγή Κέρκυρας
Η πρώτη παρουσία των Εβραίων στην Κέρκυρα χρονολογείται, σύμφωνα με γραπτές μαρτυρίες, τον 12ο αιώνα, όταν ο Γερμανός ιστοριογράφος Γρηγορόβιος αναφέρει ότι την εποχή εκείνη υπήρχε στο νησί μόνον ένας Ιουδαίος, αν και στην Ελλάδα υπήρχε μεγάλο πλήθος Εβραιών. Τον 13ο αιώνα, με την κυριαρχία των Ανδηγαβών, μεταφέρθηκαν στο νησί αρκετοί Εβραίοι. Το 1493 εκδιώκονται από την Ισπανία 200.000 Εβραίοι, μερικοί απ’ τους οποίους καταλήγουν στην Κέρκυρα. Το 1549 καταφτάνουν οι λεγόμενοι Εβραίοι της Απουλίας. Οι Εβραίοι του νησιού χωρίζονταν σε δυο Κοινότητες, στην Απουλιανή και στη Ρωμανιώτικη, που αποτελούσε και την παλαιότερη στο νησί. Το 1879 ο πληθυσμός τους ξεπερνούσε τους 2.500. Μετά το Ολοκαύτωμα και τον αποδεκατισμό της Εβραϊκής Κοινότητας, μόνο 190 κατάφεραν να επιβιώσουν, από τους οποίους ένας μεγάλος αριθμός μετανάστευσε εκτός νησιού. Σήμερα στην Κέρκυρα, οι Εβραίοι δεν ξεπερνούν τους 100 και οι δύο Κοινότητες (Απουλιανή και Ρωμανιώτικη) έχουν ενωθεί. Από πολύ παλιά, οι αυτόχθονες Εβραίοι (Ρωμανιώτες) ζούσαν στο λόφο Καμπιέλου, που αργότερα ονομάστηκε «Οβρηοβούνι» ή «Ιουδαϊκό Όρος» («Εβραΐδα»), τοπωνύμιο που είναι γνωστό μέχρι σήμερα. Οι μετανάστες ζούσαν μέσα στα τείχη. Το 1622, ένα διάταγμα του Γενικού Προνοητή υποχρέωσε τους Εβραίους να εγκατασταθούν οριστικά σε μία συνοικία που οριζόταν από τους σημερινούς δρόμους Βελισαρίου, Αγ. Σοφίας και Παλαιολόγου. Σ’ αυτήν την πυκνοκατοικημένη και με πολλά καταστήματα περιοχή άρχισαν να αναπτύσσουν τη θρησκευτική τους ζωή και την επαγγελματική τους δραστηριότητα. Μετά την καταστροφή της πρώτης Συναγωγής των μεταναστών Καάλ Καντός Ιταλιάνο Κορφιάτο ή Πουλιέζα, το 1537, χτίστηκε στην εβραϊκή συνοικία, στην οδό Παλαιολόγου, η Συναγωγή VECCIA ή Μιντράς, που αποτεφρώθηκε και ξανακτίστηκε το 1926, αλλά καταστράφηκε ολοσχερώς με τους βομβαρδισμούς των Γερμανών, το 1943, στη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Οι Ρωμανιώτες Εβραίοι, αφού εγκατέλειψαν τη Συναγωγή Καάλ Καντός Τοσαβίμ ή Γρέκα, που βρισκόταν στο «Οβρηοβούνι», έκτισαν την εποχή της Αγγλοκρατίας τη Συναγωγή ΝUOVA («Νέα»), που διατηρείται και λειτουργεί μέχρι και σήμερα στην οδό Βελισαρίου 4. Η Συναγωγή αυτή, αν και δέχτηκε και αυτή σοβαρές ζημιές με τους βομβαρδισμούς, κρίθηκε αναγκαία η αναστήλωση της, για να μπορούν οι Κερκυραίοι Εβραίοι να καλύψουν τις θρησκευτικές τους ανάγκες. Το σημερινό κτίριο της εβραϊκής Συναγωγής οικοδομήθηκε τον 19ο αιώνα, πάνω σε παλαιότερο κτίσμα. Πρόκειται για κτίριο ιταλικού τύπου, δηλαδή λειτουργεί σε όροφο, μια τυπολογία που προέκυψε μετά από παπικό διάταγμα, για να μην υπάρχει επαφή των Χριστιανών με τις τελετές των Εβραίων. Γενικά, η εξωτερική όψη, με τα τοξωτά παράθυρα, είναι αρκετά λιτή. Στο ισόγειο στεγάστηκαν τα γραφεία της Κοινότητος και η αίθουσα νεκρώσιμων τελετών. Το υπόγειο, με τα χαρακτηριστικά σταυροθόλια του παλαιότερου κτιρίου, διατηρείται μέχρι και σήμερα.

Συναγωγή της Κω
Το 1747 ο Ελιέζερ Ταρσία έκτισε, με δικά του έξοδα, μία μικρή αλλά εντυπωσιακή Συναγωγή, που συντηρήθηκε και μετά το θάνατό του από τα εισοδήματα που κληροδότησε από ένα γειτονικό σπίτι και δύο καταστήματα. Το 1850 ζούσαν στην Κω 40 οικογένειες, οι οποίες το 1872 μειώθηκαν στις 25. Οι Εβραίοι της Κω ασχολούνταν με την εξαγωγή σταφυλιών και σταφίδων και με το εμπόριο μετάλλων και ρούχων. Το 1901 υπήρχαν μόνο 10 οικογένειες στην Κω, που ασχολούνταν κυρίως με το εμπόριο. Τα μέλη της Κοινότητας ζούσαν αρμονικά και μιλούσαν Ελληνικά, Τουρκικά και Ισπανοεβραϊκά. Το μέγεθος της Κοινότητας αυξήθηκε σημαντικά, στη διάρκεια του Ελληνοτουρκικού Πολέμου (1918-1922), με πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία και συγκεκριμένα από την Κωνσταντινούπολη και τη Σμύρνη. Το 1933 η Κως επλήγη από έναν πολύ ισχυρό σεισμό, με αποτέλεσμα να χαθούν πολλές ανθρώπινες ζωές και να καταστραφούν σημαντικά μνημεία, μεταξύ των οποίων και η Συναγωγή. Αμέσως μετά την καταστροφή της παλαιάς Συναγωγής κτίσθηκε, πολύ κοντά στο λιμάνι, μία καινούργια που υπάρχει μέχρι σήμερα, στην οδό Αλέξανδρου Διάκου 4. Η Συναγωγή εξυπηρετούσε τις θρησκευτικές ανάγκες των 140 μελών της Εβραϊκής Κοινότητας. Μετά τη συνθηκολόγηση των Ιταλών, το 1943, και την κατάληψη των νησιών της Δωδεκανήσου από τους Γερμανούς, τα μέλη της Κοινότητας της Κω συνελήφθησαν και όλη η περιουσία τους κατασχέθηκε. Στις 22 Ιουλίου 1944 οι Εβραίοι της Κω και της Ρόδου στοιβάχτηκαν σε τρία φορτηγά πλοία, με προορισμό το λιμάνι του Πειραιά. Μετά την άφιξη τους στον Πειραιά επιβιβάστηκαν σε τρένα με προορισμό το Άουσβιτς. Στη διάρκεια του Ολοκαυτώματος χάθηκαν όλα τα μέλη της Εβραϊκής Κοινότητας της Κω. Μόνον ένα άτομο επέζησε του Ολοκαυτώματος και επέστρεψε στο νησί. Σήμερα, στο νησί υπάρχει μόνον η Συναγωγή, η οποία μπορεί εύκολα ν’ αναγνωριστεί από το Άστρο του Δαβίδ, που βρίσκεται στα κάγκελα και η οποία χρησιμοποιείται ως Πνευματικό Κέντρο του Δήμου. Υπάρχει επίσης στην Κω ένα μικρό εβραϊκό νεκροταφείο, με ταφόπλακες που χρονολογούνται από τον 17ο μ.Χ. αιώνα.

Συναγωγή Λάρισας
Η εβραϊκή Κοινότητα στη Λάρισα έχει ζωντανή παρουσία, πάνω από 1.900 χρόνια, όπως αναφέρουν πολλοί ιστορικοί και περιηγητές, που επισκέφτηκαν την πόλη και όπως φαίνεται από πολλά αρχαιολογικά ευρήματα, που βρέθηκαν σε ανασκαφές της πόλης με σύμβολα εβραϊκά. Ήταν και είναι η πιο μεγάλη εβραϊκή Κοινότητα της Θεσσαλίας και η τρίτη της Ελλάδας. Η εβραϊκή Κοινότητα της Λάρισας δέχτηκε, κατά καιρούς, Εβραίους από την Ουγγαρία, Πολωνία κλπ. (Εσκεναζίμ), από την Ισπανία (Σεφαραδίμ) και από την Πελοπόννησο (τους Μωραΐτι). Με την άφιξη των Ισπανοεβραίων, το 1492, που κατέφυγαν στην Ελλάδα μετά το διωγμό τους από την Ισπανία, η Κοινότητα πήρε την τελική της μορφή. Οι Σεφαραδίμ αναμίχθηκαν με τους ομοθρήσκους τους, τους μετέδωσαν την κουλτούρα, τον πολιτισμό και τη γλώσσα τους και συνέβαλαν όχι μόνο στην εξέλιξη της Κοινότητας, αλλά και στην ανάπτυξη ολόκληρης της πόλης. Η εβραϊκή Κοινότητα αναπτύχθηκε σημαντικά από τον 15ο ως τον 18ο αιώνα και τότε πήρε τον τίτλο «Μάντρε ντ’ Ισραέλ». Το 1881, όταν η Λάρισα απελευθερώθηκε από τους Τούρκους, στην πόλη ζούσαν 2.200 Εβραίοι. Οι πιο πολλοί έμεναν και μένουν, ακόμα και σήμερα, στη συνοικία «Έξι δρόμοι», γνωστή ως «Εβραίικα», στο κέντρο της πόλης και σε μικρή απόσταση από τη Συναγωγή, το σχολείο και τα άλλα ιδρύματα της Κοινότητας. Η Κοινότητα της πόλης διατηρούσε σε λειτουργία μία Γεσιβά (Ραβινικό Κολλέγιο) και 7 συναγωγές, που είχαν ιδρυθεί σε διάφορες χρονικές περιόδους και υπήρχαν μέχρι λίγα χρόνια, πριν τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Προπολεμικά, η Κοινότητα αριθμούσε 1.120 μέλη, από τα οποία το 36% χάθηκε στα στρατόπεδα εξόντωσης. Σήμερα έχει 330 μέλη και λειτουργεί μόνο μία από τις Συναγωγές της, η Συναγωγή Ετς Χαγιίμ (Δέντρο της Ζωής). Κτίστηκε το 1860 και είναι σε άριστη κατάσταση μετά από τρεις παρεμβάσεις επισκευών και συντήρησης, με πρώτη και κυριότερη αυτή του 1947, μετά τον πόλεμο, αφού οι Γερμανοί την χρησιμοποίησαν για στάβλο. Διατήρησε όμως την αρχική παραδοσιακή, λιτή και επιβλητική μορφή της. Η Συναγωγή λειτουργεί, με τον Σοφολογιότατο Ραβίνο κ. Ηλία Σαμπετάι, κάθε Παρασκευή βράδυ με ενεργό συμμετοχή των παιδιών, κάθε Σάββατο πρωί και φυσικά όλες τις εβραϊκές γιορτές. Γίνονται επίσης γάμοι, Μπαρ ή Μπατ Μιτσβά, Μπερίτ Μιλά, μνημόσυνα και οι επέτειοι του Ολοκαυτώματος, καθώς με νόμο η 27η Ιανουαρίου ορίστηκε ως Εθνική Ημέρα Μνήμης των Θυμάτων και Ηρώων του Ολοκαυτώματος και του Γιόμ-Αατσμαούτ (ημέρα Ανεξαρτησίας του Κράτους του Ισραήλ).

Συναγωγή Ρόδου
Η Kahal Kadosh Shalom ( Ιερή Συναγωγή της Ειρήνης) είναι η πιο παλιά Συναγωγή στην Ελλάδα και η μοναδική σε λειτουργία, που απέμεινε στο νησί της Ρόδου, από τις 6 Συναγωγές που υπήρχαν στην Εβραϊκή συνοικία, «La Juderia» (Εβραϊκή). Η Συναγωγή Σαλόμ βρίσκεται στο τέλος της οδού Δωσιάδου και στην αρχή της οδού Σιμμίου, στη Μεσαιωνική Πόλη του νησιού. Κτίστηκε το 1577 και προς το παρόν χρησιμοποιείται κατά τη διάρκεια των σημαντικότερων εβραϊκών γιορτών, της Πρωτοχρονιάς και της ημέρας του εξιλασμού, οπότε και η Κοινότητα καλεί ραβίνο για την τέλεση των λειτουργιών. Το ίδιο συμβαίνει και όταν πρώην κάτοικοι και απόγονοί τους έρχονται σαν επισκέπτες στη Ρόδο, για να τελέσουν κάποια θρησκευτική τελετή, π.χ. γάμο, ενηλικίωση κλπ. Η Συναγωγή αποτελεί ιστορικό Μνημείο, που το επισκέπτονται εκατοντάδες ξένοι επισκέπτες κατά την τουριστική περίοδο, Εβραίοι της διασποράς αλλά και τουρίστες άλλων θρησκειών. Το εσωτερικό της Συναγωγής ακολουθεί το παραδοσιακό Σεφαραδίτικο στυλ (Σεφαραδίτικη τεχνοτροπία) και το Τεβά (Ιερή Τράπεζα Προσευχής) βρίσκεται στο κέντρο του ιερού, βλέποντας ΝΑ προς την Ιερουσαλήμ. Το πάτωμα είναι διακοσμημένο με χαριτωμένα σχέδια από μαύρα κι άσπρα βότσαλα θαλάσσης, κάτι που είναι χαρακτηριστικό μοτίβο της αρχιτεκτονικής της τότε εποχής, όχι μόνο της παλιάς Ρόδου, αλλά κι ολόκληρης της Δωδεκανήσου. Υπάρχει ένας εξώστης (γυναικωνίτης), που κατασκευάστηκε το 1930. Πριν την κατασκευή του, οι γυναίκες κάθονταν σε δωμάτια που συνόρευαν με τον νότιο τοίχο της Συναγωγής και έβλεπαν το Ιερό μέσα από καφασωτά παράθυρα. Στην αυλή της ανατολικής πλευράς της Συναγωγής υπάρχει μια πλάκα πάνω από το σημείο όπου υπήρχε κάποτε η βρύση και η επιγραφή με την ένδειξη Kislev 5338 (1577) αποδεικνύει ότι κατασκευάστηκε συγχρόνως με τη Συναγωγή. Υπάρχει μια αυλή στη δυτική πλευρά της Συναγωγής που οδηγούσε στη Βιβλιοθήκη «Yeshiva», που καταστράφηκε στη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, το 1943-1944.

Συναγωγή Χαλκίδας
Η Ρωμανιώτικη Εβραϊκή Κοινότητα Χαλκίδας ίσως να μην είναι η αρχαιότερη της Ελλάδας, είναι όμως η μοναδική στην Ευρώπη που ζει στην ίδια πόλη, αδιάκοπα, επί 2.500 χρόνια. Συμμετέχει στη ζωή της πόλης και φυσικό είναι να έχει γράψει τη δική της ιστορία. Η εβραϊκή παρουσία στην Εύβοια και κυρίως στη Χαλκίδα είναι τόσο παλαιά, ώστε πιστεύουμε ότι οι πρώτοι Εβραίοι ήρθαν μετά το 586 π.Χ. Πιθανόν να ακολούθησαν τους Φοίνικες, σαν έμποροι, όταν εκείνοι ήρθαν στην Ελλάδα και κατευθύνθηκαν προς τη Θήβα, περνώντας από την Εύβοια. Οι Εβραίοι, με την άφιξή τους στη Χαλκίδα, εγκαταστάθηκαν μέσα στο Κάστρο, (που κατοικείτο από το 500 π.Χ. και κατεδαφίστηκε το 1890) στη ΒΑ πλευρά του, κοντά στην Άνω Πύλη, που πήρε το όνομα Πύλη των Ιουδαίων. Την Εβραϊκή συνοικία διέσχιζε η οδός Άνω Πύλης, σημερινή Κώτσου, έως τη συμβολή των οδών Παπαναστασίου και Μ. Φριζή. Στην οδό Κώτσου βρίσκεται η Συναγωγή. Είναι άγνωστο πότε κτίστηκε η πρώτη Συναγωγή στη Χαλκίδα. Η σημερινή Συναγωγή ανακατασκευάστηκε, στις ίδιες διαστάσεις, το 1855, μετά από την πυρκαγιά του 1854, στη διάρκεια της Μεγάλης Εβδομάδας, με χρήματα που διέθεσε η Δούκισσα της Πλακεντίας. Στη διάρκεια των αιώνων, κάθε φορά που καιγόταν η Συναγωγή, αναγειρόταν αμέσως μία νέα, στο ίδιο μέρος. Η πυρκαγιά του 1854 κατέστρεψε όλα τα αρχεία της Κοινότητας, τη βιβλιοθήκη, ένα πλήθος χειρογράφων από ποιητικές συλλογές και πολλά κειμήλια από δωρεές ανυπολόγιστης αξίας. Τρεις παλιοί Κύλινδροι είναι οι μόνοι που σώθηκαν μετά από υπεράνθρωπες προσπάθειες. Οι αναθηματικές στήλες, εντοιχισμένες στον τοίχο της Συναγωγής, μας δίνουν πλέον σημαντικές πληροφορίες γι’ αυτήν.

Συναγωγή Χανίων
Μέχρι το τέλος της βυζαντινής περιόδου δεν έχουμε ακριβή στοιχεία για το πόσο παλιά είναι η Εβραϊκή Κοινότητα των Χανίων. Υποθέτουμε ότι τον 1ο αιώνα μ.Χ. υπήρχε Εβραϊκή Κοινότητα στην Κίσσαμο και ότι τον 10ο αιώνα υπήρχε εβραϊκή κοινότητα στο Ηράκλειο (Χάνδαξ) και είναι πιθανό να εξαπλώθηκε και στα Χανιά. Στα τέλη του 15ου αιώνα, επί Ενετοκρατίας, στο Ηράκλειο ζούσαν 400 εβραϊκές οικογένειες. Όταν οι Οθωμανοί κατέκτησαν την Κρήτη, πολλοί Εβραίοι είχαν αρχίσει να μεταναστεύουν προς τη Βενετία και το Ιόνιο. Κατά την ενσωμάτωση της Κρήτης στο ελληνικό κράτος, στα Χανιά ζούσαν 364 Εβραίοι και 8 ακόμα ζούσαν στο Ρέθυμνο και το Ηράκλειο. Η Συναγωγή πρέπει να κτίστηκε στο τέλος του 15ου αιώνα με αρχές του 16ου αιώνα και στη νότια αυλή της φιλοξενεί τους τάφους τεσσάρων ραβίνων. Μάλλον ήταν ο καθολικός ναός της Αγίας Αικατερίνης, τον οποίο αναφέρει ένας Ενετός περιηγητής του 19ου αιώνα, ο Τζερόλα. Γύρω στο 1535 με 1540 ο οθωμανικός στόλος βομβάρδισε τα Χανιά κι ο ναός καταστράφηκε. Μετά το 1550 οι Ενετοί έχτισαν καινούργια, μεγάλα τείχη γύρω από τα Χανιά, το Ηράκλειο και το Ρέθυμνο. Έχουμε τα ονόματα 36 Εβραίων, που δούλεψαν εθελοντικά στα τείχη, όπως είχαν βοηθήσει και στην άμυνα. Φαίνεται ότι οι Ενετοί ως ανταπόδοση έδωσαν ή πούλησαν τη γκρεμισμένη εκκλησία στην Εβραϊκή Κοινότητα κι έτσι έγινε η Συναγωγή, γύρω στα 1560. Η εβραϊκή συναγωγή Ετς Χαγιίμ (Etz Hayiim), που σημαίνει «Δέντρο ζωής», έχει μακραίωνη ιστορία κι αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της ιστορίας της πόλης των Χανίων. Σύμφωνα με στοιχεία της Συναγωγής, στα Χανιά υπήρχαν δύο Συναγωγές από την περίοδο του Μεσαίωνα, οι Beth Shalom και Kahal Kadosh Etz Hayyim, που μοιράζονταν μια κοινή αυλή. Το 1941, στη διάρκεια του βομβαρδισμού των Χανίων από τους Γερμανούς, η Beth Shalom καταστράφηκε (έμειναν μόνον κάτι επιγραφές), αφήνοντας μόνο μια συναγωγή για να εξυπηρετήσει τις ανάγκες της Κοινότητας. Το 1944 στα Χανιά ζούσαν 267 Εβραίοι. Τον Μάιο του 1944, ολόκληρη η Κοινότητα συνελήφθη από τους ναζί. Τους κράτησαν στη φυλακή της Αγιάς, περίπου 10 ημέρες, και μετά τους έβαλαν στο πλοίο «Τάναϊς», με Έλληνες και Ιταλούς αιχμαλώτους. Γύρω στο 1950 αποκαλύφθηκε ότι ένα βρετανικό υποβρύχιο παρακολουθούσε το «Τάναϊς» και έξω από τη Μήλο το βύθισε με τρεις τορπίλες μέσα σε 15 λεπτά. Μέχρι το 1995, η εβραϊκή συνοικία και η Συναγωγή των Χανίων βυθίστηκαν αργά στη λήθη. Ωστόσο, λίγο αργότερα, με πρωτοβουλία του τωρινού διευθυντή της Νίκου Σταυρουλάκη και την αρωγή του Ταμείου Παγκόσμιων Μνημείων και του Προγράμματος Εβραϊκής Κληρονομιάς στη Νέα Υόρκη, επιτεύχθηκε η αποκατάσταση της Συναγωγής, η οποία, μετά τον αφανισμό των Εβραίων από τους Γερμανούς, λειτουργούσε ως στάβλος και χωματερή. Μετά από 43 χρόνια αναστολής της λειτουργίας έγιναν τα εγκαίνια στις 10 Οκτωβρίου 1999.