Η Εβραϊκή Κοινότητα της Κέρκυρας

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Την πρώτη γραπτή μαρτυρία για την παρουσία Εβραίων στην Κέρκυρα βρίσκουμε στο «Οδοιπορικό» του Ισπανού ραβίνου Βενιαμίν μπεν Γιονά, ο οποίος έγραψε ότι κατά την εκεί επίσκεψή του, τον 12ο αιώνα, συνάντησε τον Εβραίο Ιωσήφ που ήταν βαφέας. Συγχρόνως, ο Γερμανός ιστοριογράφος Γρηγορόβιος αναφέρει ότι τον 12ο αιώνα μόνο ένας Ιουδαίος υπήρχε εκείνη την εποχή στο νησί παρόλο που στην Ελλάδα υπήρχε μεγάλο πλήθος Εβραιών. Μεταγενέστερα, τον 13ο αιώνα, οι ιστορικοί σημείωναν ότι κατά το 1267 «υπήρχαν στο νησί πολυάριθμοι Εβραίοι». Τη χρονιά αυτή το νησί καταλήφθηκε από τους Ανδηγαβούς (1267-1336), που μετέφεραν στο νησί αρκετούς Εβραίους, οι οποίοι αντιμετώπιζαν την εχθρότητα του πληθυσμού. Γι’ αυτό οι Ηγεμόνες εξέδωσαν διατάγματα για την προστασία των Εβραίων, που τότε αριθμούσαν μερικές εκατοντάδες. Ακολούθησε η κατοχή του νησιού από τους Ενετούς, το 1387, για μια μακρά περίοδο κατά την οποία, το 1425, οι κατακτητές υποχρέωσαν τους Εβραίους να ζήσουν ανάμεσα στους Χριστιανούς σε διάφορες συνοικίες.

ΟΙ ΕΒΡΑΙΟΙ ΣΕΦΑΡΑΔΙΜ

Η επόμενη έλευση Εβραίων στο νησί εμφανίζεται το 1492, με το διωγμό 200.000 Εβραίων Σεφαραδίμ από την Ισπανία, από τους οποίους μερικοί εγκαταστάθηκαν στο νησί της Κέρκυρας. Το 1494 κατέφτασαν μερικοί ακόμα καταδιωγμένοι Εβραίοι, οι λεγόμενοι Εβραίοι της Απουλίας, οι οποίοι ενώθηκαν μετέπειτα με τους Εβραίους της Ισπανίας και αργότερα, το 1589, μερικοί πρώην «Μαρράνος» από την Πορτογαλία, υπό την ηγεσία του Δον Σαμουέλ Σενιόρ. Οι νέοι μετανάστες θέλησαν να ενωθούν με την ντόπια «Ρωμανιώτικη» κοινότητα (που αποτελούσε και την παλαιότερη στο νησί), αλλά αυτή δεν δέχθηκε, για να μην χάσει μερικά προνόμια που είχε αποκτήσει στο μεταξύ. Έτσι οι μετανάστες δημιούργησαν, το 1551, μία δεύτερη Κοινότητα την «Απουλιανή» ζώντας μέσα στο φρούριο κι έχοντας δική τους Συναγωγή και νεκροταφείο.

ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΕΝΕΤΟΚΡΑΤΙΑΣ
Αξίζει να σημειωθεί ότι την περίοδο της Γαληνότατης Δημοκρατίας, όταν η Ενετική Πολιτεία αποφάσισε, το 1571, να εκδιώξει τους Εβραίους από την επικράτειά της, εξαίρεσε τους Εβραίους της Κέρκυρας, επειδή, σύμφωνα με την απόφαση της Συγκλήτου, «η Κοινότητα αυτή των Εβραίων απέβαινε ωφέλιμος στην πόλη και τη νήσο». Το 1588, οι Εβραίοι στην Κέρκυρα λέγεται ότι έφταναν τους 400 και μετά από 200 περίπου χρόνια ο αριθμός αυτός τετραπλασιάστηκε. Στη διάρκεια της Ενετοκρατίας (1386–1797) στην Κέρκυρα, οι Ενετοί με διάταγμά τους, το 1602, επέβαλλαν στους Εβραίους το «διακριτικό σήμα που για τους άνδρες ήταν κίτρινος σκούφος και τις γυναίκες κίτρινο μαντήλι κεφαλής ή μία στρόγγυλη κίτρινη κονκάρδα». Ο Γενικός Προνοητής, με διάταγμά του, το 1622, επέβαλε νέους περιορισμούς, που επεκτάθηκαν με νέα διατάγματα το 1707.

Ο ΤΟΠΟΣ ΚΑΤΟΙΚΙΑΣ ΤΟΥΣ

Από τα παλιά χρόνια οι αυτόχθονες Εβραίοι («Ρωμανιώτες») ζούσαν στο λόφο «Καμπιέλου» που αργότερα πήρε το όνομα «Οβρηοβούνι» ή «Ιουδαϊκό Όρος» («Εβραΐδα»), τοπωνύμιο που είναι γνωστό μέχρι σήμερα. Οι μετανάστες ζούσαν μέσα στα τείχη. Αφού ατόνησε το διάταγμα του 1525 για την εγκατάσταση των Εβραίων στη θέση «Σπηλιά», ένα νέο αυστηρό διάταγμα του Γενικού Προνοητή, το 1622, υποχρέωσε τους Εβραίους να εγκατασταθούν οριστικά σε μία συνοικία που προσδιοριζόταν από τους σημερινούς δρόμους Βελισαρίου, Αγ. Σοφίας και Παλαιολόγου. Σε αυτή την πυκνοκατοικημένη και με πολλά καταστήματα περιοχή άρχισαν να αναπτύσσουν τη θρησκευτική ζωή και την επαγγελματική τους δραστηριότητα.

Η ΕΠΟΧΗ ΤΩΝ ΓΑΛΛΩΝ
Τα διατάγματα, που είχαν εκδόσει οι Ενετοί, καταργήθηκαν, όταν οι Γάλλοι Δημοκρατικοί κατέλαβαν το νησί (1797-1799), παραχωρώντας για πρώτη φορά ορισμένα προνόμια και δικαιώματα στους Εβραίους. Τα προνόμια αυτά διατηρήθηκαν, όταν οι Γάλλοι Αυτοκρατορικοί κατέλαβαν το νησί το 1807.

ΑΓΓΛΟΚΡΑΤΙΑ-ΕΝΩΣΗ ΜΕ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ
Όταν οι Άγγλοι κατέλαβαν το νησί, το 1814, περιόρισαν μερικά δικαιώματα των Εβραίων, μέχρι την ενσωμάτωση του νησιού στο Ελληνικό Κράτος, το 1864, οπότε η Πολιτεία τους απέδωσε ίσα δικαιώματα με τον υπόλοιπο πληθυσμό. Το 1879 ο πληθυσμός της Εβραϊκής Κοινότητας στην Κέρκυρα ξεπερνούσε τους 2.500. Το 1891, η Εβραϊκή Κοινότητα, που τότε αριθμούσε 5.000 άτομα, δέχθηκε ένα μεγάλο πλήγμα από αντισημιτικά γεγονότα που προκλήθηκαν από θρησκευτικές προκαταλήψεις, εμπορικό ανταγωνισμό και πολιτικές σκοπιμότητες. Κατά τα επεισόδια αυτά ο όχλος επιδόθηκε σε επιθέσεις κατά των Εβραίων, σε λεηλασίες σπιτιών και μαγαζιών και σε μία πρωτοφανή τρομοκρατία. Πολλοί Εβραίοι αναγκάστηκαν τότε να μεταναστεύσουν στην Αίγυπτο, Γαλλία, Ιταλία, Αγγλία κ.α. Από τότε ενώθηκαν οι μέχρι τότε δύο χωριστές Κοινότητες, των Ρωμανιωτών και Απουλιανών.

ΣΥΝΑΓΩΓΕΣ

Αρχικά υπήρχαν τρεις Συναγωγές στην πόλη της Κέρκυρας. Μετά την καταστροφή της πρώτης Συναγωγής των μεταναστών, «Καάλ Καντός Ιταλιάνο Κορφιάτο» ή «Πουλιέζα», το 1537, χτίστηκε στην εβραϊκή συνοικία, στην οδό Παλαιολόγου, η Συναγωγή «VECCIA» ή «Μιντράς», η οποία αποτεφρώθηκε και ξανακτίστηκε το 1926, αλλά καταστράφηκε και πάλι κατά τους βομβαρδισμούς των Γερμανών, το 1943, κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Οι Ρωμανιώτες Εβραίοι, αφού εγκατέλειψαν τη Συναγωγή «Καάλ Καντός Τοσαβίμ» ή «Γρέκα» που βρισκόταν στο «Οβρηοβούνι», έκτισαν την εποχή της Αγγλοκρατίας τη Συναγωγή «ΝUOVA» («Νέα»), η οποία διατηρείται και λειτουργεί μέχρι σήμερα στην οδό Βελισαρίου 4. Η Συναγωγή της οδού Βελισαρίου, αν και δέχτηκε και αυτή σοβαρές ζημιές με τους βομβαρδισμούς, κρίθηκε όμως αναγκαία η αναστήλωση της, ώστε να μπορούν οι Κερκυραίοι Εβραίοι να καλύψουν τις θρησκευτικές τους ανάγκες. Το σημερινό κτίριο της Εβραϊκής Συναγωγής οικοδομήθηκε τον 19ο αιώνα, πάνω σε παλαιότερο κτίσμα. Πρόκειται για κτίριο ιταλικού τύπου, δηλαδή λειτουργεί σε όροφο, μια τυπολογία που προέκυψε κατόπιν παπικού διατάγματος ώστε να μην υπάρχει επαφή των Χριστιανών με τις τελετές των Εβραίων. Γενικά, η εξωτερική όψη, με τα τοξωτά παράθυρα, είναι αρκετά λιτή. Το υπόγειο, με τα χαρακτηριστικά σταυροθόλια του παλαιότερου κτιρίου, διατηρείται μέχρι και σήμερα. Στο ισόγειο στεγάστηκαν τα γραφεία της Κοινότητος και η αίθουσα νεκρώσιμων τελετών. Στις Συναγωγές θήτευσαν σοφοί ραβίνοι. Τελευταίος από αυτούς υπήρξε ο Γιακόβ Νεχαμά (1931-1944 ), που συνελήφθη από τους Γερμανούς και ακολούθησε την τύχη του ποιμνίου του στο Άουσβιτς. Μετά το πέρας του Ολοκαυτώματος και τον αποδεκατισμό της Εβραϊκής Κοινότητας, μόνον 190 κατάφεραν να ξεφύγουν από τα χέρια της Ναζιστικής Γερμανίας, από τους οποίους ένας μεγάλος αριθμός μετανάστευσε εκτός του νησιού. Σήμερα στην Κέρκυρα οι Εβραίοι δεν ξεπερνούν τους 100 και οι δύο Κοινότητες της Απουλιανής και της Ρωμανιώτικης έχουν ενωθεί.