Ιστορική Αναδρομή
Η εγκατάσταση των Εβραίων στη Ρόδο, που αναφέρεται για πρώτη φορά στο βιβλίο των Μακκαβαίων, τοποθετείται χρονικά στο 2ο αιώνα π.Χ. Η Ρόδος έχει διατηρήσει, για πολλούς αιώνες, αναλλοίωτα τα στοιχεία της εβραϊκής παρουσίας. Στα στενά, αψιδωτά, πλακόστρωτα μεσαιωνικά δρομάκια της συνοικίας «Τζουδερία» διατηρούνται μέχρι σήμερα εβραϊκά σύμβολα. Τους Εβραίους της Ρόδου αναφέρει και ο ιστορικός Ιώσηπος, τον 1ο μ.Χ. αιώνα. Μετέπειτα ιστορικά κείμενα επιβεβαιώνουν την παρουσία τους κατά τον 12ο αιώνα. Ο ραβίνος περιηγητής Βενιαμίν μπεν Γιονά, από την Τουδέλα της Ισπανίας, επισκέφτηκε το νησί το 1116 και αναφέρει στο «Οδοιπορικό» του ότι βρήκε εκεί 400-500 Εβραίους. Ο αριθμός τους αυξήθηκε σημαντικά, όταν σ’ αυτούς προστέθηκαν, το 1280, και άλλοι Εβραίοι από την Αραγονία.
Ένας Ιταλός ραβίνος περιηγητής, που επισκέφτηκε τη Ρόδο το 1467, έγραψε σε γράμμα του, που διασώζεται στη Φλωρεντία: «Ποτέ δεν ξαναείδα μία Εβραϊκή Κοινότητα, όπου όλοι, από τον μεγαλύτερο ως και τον μικρότερο, είναι τόσο έξυπνοι... έχουν μακριά μαλλιά και μοιάζουν με πρίγκιπες. Οι ηγέτες των Ιπποτών της Ρόδου επισκέπτονται τακτικά τα εβραϊκά σπίτια για να θαυμάσουν τις χειροτεχνίες των υπέροχων κεντημάτων».
Οι Εβραίοι της Ρόδου καταγράφονται επίσης, το 1480, ως ένθερμοι υπερασπιστές της πόλης κατά των Τούρκων. Μετά την επίθεση των Τούρκων στο νησί έμειναν μόνον 22 εβραϊκές οικογένειες, οι οποίες, παρά το φόβο των αρχικών επιθέσεων από τους Τούρκους, ξαναβρήκαν τη δύναμη να συνεχίσουν τη ζωή τους. Τον 16ο αιώνα, πολλοί Εβραίοι εκδιώχθηκαν από τη Ρόδο με απόφαση του Συμβουλίου των Ιπποτών. Η έλευση νέων εβραϊκών οικογενειών από τη Θεσσαλονίκη, λίγο αργότερα, είχε ως αποτέλεσμα η Ρόδος να γίνει ένα σημαντικό Σεφαρδίτικο κέντρο.
Στη διάρκεια των επόμενων 4 αιώνων ιδρύθηκαν πολλές Συναγωγές και Ραβινικές σχολές, οι οποίες, παράλληλα με την άνθηση του εμπορίου, έδωσαν στην Εβραϊκή Κοινότητα εξέχουσα θέση. Πλούσιοι έμποροι υφασμάτων και μεταξιού συνυπήρχαν με οπλουργούς, τεχνίτες, βιβλιοδέτες και υφαντές. Όλοι αυτοί ζούσαν στη Ρόδο, που ήταν κέντρο διεθνούς εμπορίου, στο οποίο εμπλέκονταν η διακίνηση χρήματος, το δουλεμπόριο και η πειρατεία.
Από το 1888 ξεκίνησε η λειτουργία του εκπαιδευτικού προγράμματος της Σχολής Alliance Israelite Universelle, με δωρεές του Έντμοντ Ρότσιλντ. Το 1901 λειτούργησε η Σχολή για τα αγόρια και το 1902 για τα κορίτσια. Το σχολικό κτίριο καταστράφηκε από το βομβαρδισμούς το 1943.
Οι Εβραίοι της Ρόδου ζούσαν σε δυο συνοικίες, διατηρούσαν δυο Συναγωγές και οι περιηγητές που επισκέπτονταν το νησί αναφέρονται στην ευσέβεια των Εβραίων και στην ενασχόλησή τους με θεολογικά θέματα.
Το 1941 ζούσαν στη Ρόδο 1.800 περίπου Εβραίοι, που διατηρούσαν 4 Συναγωγές. Η Συναγωγή «Σαλόμ», στη διασταύρωση των οδών Δοσιάδου και Σιμίου, επέζησε του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, όπως και το παλιό εβραϊκό νεκροταφείο. Η Συναγωγή αυτή, κτίστηκε αρχικά τον 12ο αιώνα, καταστράφηκε στη διάρκεια του πολέμου μεταξύ Τούρκων και Ιπποτών του Ναού και ξαναχτίστηκε τον 16ο αιώνα (1577).
Γερμανική Κατοχή - Ολοκαύτωμα
Από το Σεπτέμβριο του 1943 μέχρι τον Ιούλιο του 1944, ενώ στην υπόλοιπη Ελλάδα οι Γερμανοί συλλάμβαναν και εκτόπιζαν τους Εβραίους, στη Ρόδο δεν εφαρμόστηκε κανένα μέτρο εναντίον τους. Αυτό καθησύχασε τους αρχικούς τους φόβους και έδωσε στα περισσότερα μέλη της Εβραϊκής Κοινότητας μια απατηλή εντύπωση ηρεμίας και ελπίδας ότι τίποτα σοβαρό δεν θα συνέβαινε. Μόνο μερικοί νεαροί Εβραίοι τόλμησαν, με ετοιμόρροπες βάρκες και μεγάλο κίνδυνο της ζωής τους, να αποδράσουν προς τα παράλια της Τουρκίας. Όλοι οι άλλοι περίμεναν και ήλπιζαν.
Οι Ναζί προετοίμαζαν στο μεταξύ το εγκληματικό τους σχέδιο για τον εκτοπισμό και την εξόντωση. Γύρω στα μέσα Ιουλίου του 1944, μια διαταγή της Γερμανικής Διοίκησης επέβαλε στους Εβραίους να διαμένουν αποκλειστικά στην πόλη της Ρόδου ή στα χωριά Τριάντα, Κρεμαστή και Βιλλανόβα (σημερινό Παραδείσι), εκεί ακριβώς δηλαδή που είχαν καταφύγει για να γλυτώσουν από τους βομβαρδισμούς, σε απόσταση όχι μεγαλύτερη από 12 χιλιόμετρα από την πόλη.
Μερικές μέρες αργότερα, στις 18 Ιουλίου του 1944, ένας Γερμανός αξιωματικός εμφανίστηκε στην κατοικία του προέδρου της Κοινότητας για να του διαμηνύσει ότι, σύμφωνα με διαταγή του Γερμανού Διοικητή, όλοι οι άρρενες Εβραίοι από 16 ετών και πάνω έπρεπε να παρουσιαστούν την επομένη στο παλιό αρχηγείο της Ιταλικής Αεροπορίας, έχοντας μαζί τους ταυτότητα και άδεια εργασίας. Με το τέχνασμα αυτό τους έκαναν να πιστέψουν ότι σκοπός της συγκέντρωσης θα ήταν να τους στείλουν σε καταναγκαστικά έργα.
Το επόμενο πρωί δύο αξιωματικοί των SS, σταλμένοι από το «Κομάντο Ρόζενμπεργκ», που είχε έδρα του την Αθήνα, μπήκαν στην αίθουσα συνοδευόμενοι από το διερμηνέα τους και τους απέσπασαν όλα τα έγγραφα της Κοινότητας με τη χρήση βίας. Ανατέθηκε στον πρόεδρο της Κοινότητας να ειδοποιήσει τις γυναίκες ότι έπρεπε, μέσα στις επόμενες 24 ώρες, να έρθουν να συναντήσουν τους άντρες τους, επί ποινή τουφεκισμού για όσες δεν υπάκουαν. Έπρεπε να φέρουν μαζί τους όλα τους τα υπάρχοντα: κοσμήματα, λίρες, χαρτονομίσματα, καθώς και μερικά προσωπικά είδη και λίγα τρόφιμα.
Με τη σύγχυση και την άγνοια που τις διακατείχε, οι γυναίκες δεν μπορούσαν παρά να υπακούσουν στις διαταγές. Στις 20 Ιουλίου, σχεδόν όλοι οι Εβραίοι της Ρόδου είχαν συλληφθεί και κρατούνταν σε αυτό το αυτοσχέδιο στρατόπεδο συγκέντρωσης. Οι Γερμανοί τους απέσπασαν με τη βία κάθε αντικείμενο αξίας, ενώ λεηλάτησαν και τα σπίτια, που είχαν βιαστικά εγκαταλειφθεί. Η Ιταλική Πολιτική Διοίκηση εξέδωσε διάταγμα, σύμφωνα με το οποίο όλα τα εβραϊκά ακίνητα και κινητά περιουσιακά στοιχεία κατάσχονταν υπέρ του Ιταλικού Κράτους.
Αξίζει να σημειωθεί εδώ, η έξοχη ανθρωπιστική στάση του Τούρκου Πρόξενου, Σελαχετίν Ουλκουμέν, ο οποίος παρενέβη για να σώσει, όχι μόνο άτομα τουρκικής υπηκοότητας, αλλά και οικογένειες ολόκληρες, έστω και με τις πιο αδύναμες αποδείξεις τέτοιας υπηκοότητας. Κατάφερε έτσι να αποσπάσει από τους Ναζί 40 περίπου Εβραίους. Για την πράξη του αυτή τιμήθηκε μεταπολεμικά με το τίτλο του «Δικαίου των Εθνών», από το Γιάντ Βασέμ.
Το μεσημέρι της Κυριακής της 23ης Ιουλίου 1944 ήρθε η διαταγή για αναχώρηση. Ήταν πάνω από 1.600, μεταξύ των οποίων άντρες, γυναίκες, παιδιά και ηλικιωμένοι. Οι πιο δυνατοί από αυτούς έσερναν μαζί τους ότι είχαν μπορέσει να περισώσουν. Όσοι δεν περπατούσαν αρκετά γρήγορα δέχονταν χτυπήματα με τους υποκόπανους από τα όπλα των φρουρών, που ακολουθούσαν τη φάλαγγα με τις ξιφολόγχες και με άγρια λυκόσκυλα. Πέρασαν έτσι μέσα από την πόλη. Οι δρόμοι ήταν έρημοι. Οι Γερμανοί είχαν φροντίσει να χτυπήσει ο συναγερμός για αεροπορική επιδρομή. Φτάνοντας στο λιμάνι, στοιβάχτηκαν σε 3 παμπάλαια εμπορικά πλοιάρια. Εκείνη η θλιβερή μέρα του καλοκαιριού του 1944 σηματοδότησε τον τερματισμό της εβραϊκής παρουσίας, που μετρούσε τόσους αιώνες στο νησί.
Το ταξίδι από τη Ρόδο στον Πειραιά ήταν φρικτό. Η ζέστη ήταν ανυπόφορη και τα πλοιάρια ήταν τόσο γεμάτα, ώστε όσοι είχαν την ατυχία να είναι κλεισμένοι στα αμπάρια, δεν μπορούσαν να βγουν ούτε για μια ανάσα. Επτά άτομα πέθαναν στη διάρκεια του ταξιδιού και τα πτώματά τους πετάχτηκαν στη θάλασσα.
Έφτασαν στον Πειραιά στις 3 Ιουλίου 1944 και οδηγήθηκαν αμέσως στο Χαϊδάρι. Εκεί υπέστησαν αφάνταστους εξευτελισμούς και ταλαιπωρίες. Ο Ερυθρός Σταυρός δεν μπόρεσε να τους παράσχει νερό και φαγητό, παρά μόνο 36 ώρες μετά την άφιξή τους. Οι γυναίκες χωρίστηκαν από τους άντρες. Τις ξεγύμνωσαν με τη βία για να σιγουρευτούν ότι δεν είχαν πάνω τους άλλα κοσμήματα. Ακόμα, προφανώς για να τους σπάσουν το ηθικό, άντρες, γυναίκες και παιδία δέρνονταν και βασανίζονταν άγρια, μερικές φορές μέχρι θανάτου. Στις τρεις ημέρες παραμονής στο στρατόπεδο οι Εβραίοι της Ρόδου άφησαν άλλους 10 νεκρούς.
Στις 3 Αυγούστου, αφού οι Γερμανοί αφαίρεσαν από τους Εβραίους τα χρυσά δόντια και τα γυαλιά, τους φόρτωσαν σε βαγόνια για κτήνη, 65 άτομα στο καθένα, σφραγίζοντας τις πόρτες τους. Η αποστολή αυτή ήταν και η τελευταία αποστολή Εβραίων από την Ελλάδα. Το ταξίδι μέχρι την Πολωνία κράτησε 13 ημέρες. Στη διάρκειά του, άλλα 100 περίπου άτομα πέθαναν και τα πτώματά τους πετάχτηκαν στα χωράφια κατά μήκος της γραμμής. Έφτασαν στο Άουσβιτς στις 16 Αυγούστου και, μετά από τη φοβερή διαλογή, περίπου 1.200 από αυτούς, όσοι δηλαδή κρίθηκαν πολύ αδύναμοι για εργασία στάλθηκαν απευθείας στους θαλάμους αερίων και στα κρεματόρια. Οι υπόλοιποι στάλθηκαν για βαριά εργασία σε λατομεία, ανθρακωρυχεία και σιδηροδρομικές γραμμές. Οι γυναίκες υπέστησαν βιασμούς, στειρώσεις και απάνθρωπα πειράματα, χωρίς κανένα οίκτο.
Παρόλο το σύντομο χρονικό διάστημα παραμονής τους στο στρατόπεδο, οι πιο πολλοί πέθαναν από τις κακουχίες, την εξάντληση και τις αρρώστιες. Μόνο 150 περίπου από αυτούς, 120 γυναίκες και 30 άντρες, γλίτωσαν το θάνατο. Αξίζει ωστόσο να σημειωθεί ότι, ακόμη και μετά την απελευθέρωσή τους από τα Συμμαχικά στρατεύματα, πολλοί από αυτούς, που είχαν μεταβληθεί κυριολεκτικά σε ζωντανούς σκελετούς, πέθαναν από την εξάντληση.
Μεταπολεμικά
Τα μέλη της Κοινότητας της Ρόδου, μαζί με αυτά της Κοινότητας της Κω, ανέρχονταν προπολεμικά σε 1.900, ενώ κατά τη μεταπολεμική περίοδο ο συνολικός πληθυσμός των δύο Κοινοτήτων δεν ξεπερνούσε τα 200 άτομα.
Σήμερα, η Κοινότητα στη Ρόδο απαρτίζεται από 40 περίπου άτομα. Η Συναγωγή δεν εξυπηρετεί μόνο τα θρησκευτικά τους καθήκοντα, αλλά παραμένει ανοικτή για τους τουρίστες που την επισκέπτονται, λόγω του μεγάλου ιστορικού και αρχιτεκτονικού ενδιαφέροντος που παρουσιάζει. Τον Ιούνιο του 2002, ο Δήμος του νησιού ενέκρινε την τοποθέτηση Μνημείου Θυμάτων Ολοκαυτώματος στην πλατεία Εβραίων Μαρτύρων, όπου βρισκόταν παλιά η εβραϊκή συνοικία, στη μνήμη των Εβραίων του νησιού που εξοντώθηκαν κατά το Ολοκαύτωμα. Στη Ρόδο διατηρείται επίσης εβραϊκό νεκροταφείο.
Ένας Ιταλός ραβίνος περιηγητής, που επισκέφτηκε τη Ρόδο το 1467, έγραψε σε γράμμα του, που διασώζεται στη Φλωρεντία: «Ποτέ δεν ξαναείδα μία Εβραϊκή Κοινότητα, όπου όλοι, από τον μεγαλύτερο ως και τον μικρότερο, είναι τόσο έξυπνοι... έχουν μακριά μαλλιά και μοιάζουν με πρίγκιπες. Οι ηγέτες των Ιπποτών της Ρόδου επισκέπτονται τακτικά τα εβραϊκά σπίτια για να θαυμάσουν τις χειροτεχνίες των υπέροχων κεντημάτων».
Οι Εβραίοι της Ρόδου καταγράφονται επίσης, το 1480, ως ένθερμοι υπερασπιστές της πόλης κατά των Τούρκων. Μετά την επίθεση των Τούρκων στο νησί έμειναν μόνον 22 εβραϊκές οικογένειες, οι οποίες, παρά το φόβο των αρχικών επιθέσεων από τους Τούρκους, ξαναβρήκαν τη δύναμη να συνεχίσουν τη ζωή τους. Τον 16ο αιώνα, πολλοί Εβραίοι εκδιώχθηκαν από τη Ρόδο με απόφαση του Συμβουλίου των Ιπποτών. Η έλευση νέων εβραϊκών οικογενειών από τη Θεσσαλονίκη, λίγο αργότερα, είχε ως αποτέλεσμα η Ρόδος να γίνει ένα σημαντικό Σεφαρδίτικο κέντρο.
Στη διάρκεια των επόμενων 4 αιώνων ιδρύθηκαν πολλές Συναγωγές και Ραβινικές σχολές, οι οποίες, παράλληλα με την άνθηση του εμπορίου, έδωσαν στην Εβραϊκή Κοινότητα εξέχουσα θέση. Πλούσιοι έμποροι υφασμάτων και μεταξιού συνυπήρχαν με οπλουργούς, τεχνίτες, βιβλιοδέτες και υφαντές. Όλοι αυτοί ζούσαν στη Ρόδο, που ήταν κέντρο διεθνούς εμπορίου, στο οποίο εμπλέκονταν η διακίνηση χρήματος, το δουλεμπόριο και η πειρατεία.
Από το 1888 ξεκίνησε η λειτουργία του εκπαιδευτικού προγράμματος της Σχολής Alliance Israelite Universelle, με δωρεές του Έντμοντ Ρότσιλντ. Το 1901 λειτούργησε η Σχολή για τα αγόρια και το 1902 για τα κορίτσια. Το σχολικό κτίριο καταστράφηκε από το βομβαρδισμούς το 1943.
Οι Εβραίοι της Ρόδου ζούσαν σε δυο συνοικίες, διατηρούσαν δυο Συναγωγές και οι περιηγητές που επισκέπτονταν το νησί αναφέρονται στην ευσέβεια των Εβραίων και στην ενασχόλησή τους με θεολογικά θέματα.
Το 1941 ζούσαν στη Ρόδο 1.800 περίπου Εβραίοι, που διατηρούσαν 4 Συναγωγές. Η Συναγωγή «Σαλόμ», στη διασταύρωση των οδών Δοσιάδου και Σιμίου, επέζησε του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, όπως και το παλιό εβραϊκό νεκροταφείο. Η Συναγωγή αυτή, κτίστηκε αρχικά τον 12ο αιώνα, καταστράφηκε στη διάρκεια του πολέμου μεταξύ Τούρκων και Ιπποτών του Ναού και ξαναχτίστηκε τον 16ο αιώνα (1577).
Γερμανική Κατοχή - Ολοκαύτωμα
Από το Σεπτέμβριο του 1943 μέχρι τον Ιούλιο του 1944, ενώ στην υπόλοιπη Ελλάδα οι Γερμανοί συλλάμβαναν και εκτόπιζαν τους Εβραίους, στη Ρόδο δεν εφαρμόστηκε κανένα μέτρο εναντίον τους. Αυτό καθησύχασε τους αρχικούς τους φόβους και έδωσε στα περισσότερα μέλη της Εβραϊκής Κοινότητας μια απατηλή εντύπωση ηρεμίας και ελπίδας ότι τίποτα σοβαρό δεν θα συνέβαινε. Μόνο μερικοί νεαροί Εβραίοι τόλμησαν, με ετοιμόρροπες βάρκες και μεγάλο κίνδυνο της ζωής τους, να αποδράσουν προς τα παράλια της Τουρκίας. Όλοι οι άλλοι περίμεναν και ήλπιζαν.
Οι Ναζί προετοίμαζαν στο μεταξύ το εγκληματικό τους σχέδιο για τον εκτοπισμό και την εξόντωση. Γύρω στα μέσα Ιουλίου του 1944, μια διαταγή της Γερμανικής Διοίκησης επέβαλε στους Εβραίους να διαμένουν αποκλειστικά στην πόλη της Ρόδου ή στα χωριά Τριάντα, Κρεμαστή και Βιλλανόβα (σημερινό Παραδείσι), εκεί ακριβώς δηλαδή που είχαν καταφύγει για να γλυτώσουν από τους βομβαρδισμούς, σε απόσταση όχι μεγαλύτερη από 12 χιλιόμετρα από την πόλη.
Μερικές μέρες αργότερα, στις 18 Ιουλίου του 1944, ένας Γερμανός αξιωματικός εμφανίστηκε στην κατοικία του προέδρου της Κοινότητας για να του διαμηνύσει ότι, σύμφωνα με διαταγή του Γερμανού Διοικητή, όλοι οι άρρενες Εβραίοι από 16 ετών και πάνω έπρεπε να παρουσιαστούν την επομένη στο παλιό αρχηγείο της Ιταλικής Αεροπορίας, έχοντας μαζί τους ταυτότητα και άδεια εργασίας. Με το τέχνασμα αυτό τους έκαναν να πιστέψουν ότι σκοπός της συγκέντρωσης θα ήταν να τους στείλουν σε καταναγκαστικά έργα.
Το επόμενο πρωί δύο αξιωματικοί των SS, σταλμένοι από το «Κομάντο Ρόζενμπεργκ», που είχε έδρα του την Αθήνα, μπήκαν στην αίθουσα συνοδευόμενοι από το διερμηνέα τους και τους απέσπασαν όλα τα έγγραφα της Κοινότητας με τη χρήση βίας. Ανατέθηκε στον πρόεδρο της Κοινότητας να ειδοποιήσει τις γυναίκες ότι έπρεπε, μέσα στις επόμενες 24 ώρες, να έρθουν να συναντήσουν τους άντρες τους, επί ποινή τουφεκισμού για όσες δεν υπάκουαν. Έπρεπε να φέρουν μαζί τους όλα τους τα υπάρχοντα: κοσμήματα, λίρες, χαρτονομίσματα, καθώς και μερικά προσωπικά είδη και λίγα τρόφιμα.
Με τη σύγχυση και την άγνοια που τις διακατείχε, οι γυναίκες δεν μπορούσαν παρά να υπακούσουν στις διαταγές. Στις 20 Ιουλίου, σχεδόν όλοι οι Εβραίοι της Ρόδου είχαν συλληφθεί και κρατούνταν σε αυτό το αυτοσχέδιο στρατόπεδο συγκέντρωσης. Οι Γερμανοί τους απέσπασαν με τη βία κάθε αντικείμενο αξίας, ενώ λεηλάτησαν και τα σπίτια, που είχαν βιαστικά εγκαταλειφθεί. Η Ιταλική Πολιτική Διοίκηση εξέδωσε διάταγμα, σύμφωνα με το οποίο όλα τα εβραϊκά ακίνητα και κινητά περιουσιακά στοιχεία κατάσχονταν υπέρ του Ιταλικού Κράτους.
Αξίζει να σημειωθεί εδώ, η έξοχη ανθρωπιστική στάση του Τούρκου Πρόξενου, Σελαχετίν Ουλκουμέν, ο οποίος παρενέβη για να σώσει, όχι μόνο άτομα τουρκικής υπηκοότητας, αλλά και οικογένειες ολόκληρες, έστω και με τις πιο αδύναμες αποδείξεις τέτοιας υπηκοότητας. Κατάφερε έτσι να αποσπάσει από τους Ναζί 40 περίπου Εβραίους. Για την πράξη του αυτή τιμήθηκε μεταπολεμικά με το τίτλο του «Δικαίου των Εθνών», από το Γιάντ Βασέμ.
Το μεσημέρι της Κυριακής της 23ης Ιουλίου 1944 ήρθε η διαταγή για αναχώρηση. Ήταν πάνω από 1.600, μεταξύ των οποίων άντρες, γυναίκες, παιδιά και ηλικιωμένοι. Οι πιο δυνατοί από αυτούς έσερναν μαζί τους ότι είχαν μπορέσει να περισώσουν. Όσοι δεν περπατούσαν αρκετά γρήγορα δέχονταν χτυπήματα με τους υποκόπανους από τα όπλα των φρουρών, που ακολουθούσαν τη φάλαγγα με τις ξιφολόγχες και με άγρια λυκόσκυλα. Πέρασαν έτσι μέσα από την πόλη. Οι δρόμοι ήταν έρημοι. Οι Γερμανοί είχαν φροντίσει να χτυπήσει ο συναγερμός για αεροπορική επιδρομή. Φτάνοντας στο λιμάνι, στοιβάχτηκαν σε 3 παμπάλαια εμπορικά πλοιάρια. Εκείνη η θλιβερή μέρα του καλοκαιριού του 1944 σηματοδότησε τον τερματισμό της εβραϊκής παρουσίας, που μετρούσε τόσους αιώνες στο νησί.
Έφτασαν στον Πειραιά στις 3 Ιουλίου 1944 και οδηγήθηκαν αμέσως στο Χαϊδάρι. Εκεί υπέστησαν αφάνταστους εξευτελισμούς και ταλαιπωρίες. Ο Ερυθρός Σταυρός δεν μπόρεσε να τους παράσχει νερό και φαγητό, παρά μόνο 36 ώρες μετά την άφιξή τους. Οι γυναίκες χωρίστηκαν από τους άντρες. Τις ξεγύμνωσαν με τη βία για να σιγουρευτούν ότι δεν είχαν πάνω τους άλλα κοσμήματα. Ακόμα, προφανώς για να τους σπάσουν το ηθικό, άντρες, γυναίκες και παιδία δέρνονταν και βασανίζονταν άγρια, μερικές φορές μέχρι θανάτου. Στις τρεις ημέρες παραμονής στο στρατόπεδο οι Εβραίοι της Ρόδου άφησαν άλλους 10 νεκρούς.
Στις 3 Αυγούστου, αφού οι Γερμανοί αφαίρεσαν από τους Εβραίους τα χρυσά δόντια και τα γυαλιά, τους φόρτωσαν σε βαγόνια για κτήνη, 65 άτομα στο καθένα, σφραγίζοντας τις πόρτες τους. Η αποστολή αυτή ήταν και η τελευταία αποστολή Εβραίων από την Ελλάδα. Το ταξίδι μέχρι την Πολωνία κράτησε 13 ημέρες. Στη διάρκειά του, άλλα 100 περίπου άτομα πέθαναν και τα πτώματά τους πετάχτηκαν στα χωράφια κατά μήκος της γραμμής. Έφτασαν στο Άουσβιτς στις 16 Αυγούστου και, μετά από τη φοβερή διαλογή, περίπου 1.200 από αυτούς, όσοι δηλαδή κρίθηκαν πολύ αδύναμοι για εργασία στάλθηκαν απευθείας στους θαλάμους αερίων και στα κρεματόρια. Οι υπόλοιποι στάλθηκαν για βαριά εργασία σε λατομεία, ανθρακωρυχεία και σιδηροδρομικές γραμμές. Οι γυναίκες υπέστησαν βιασμούς, στειρώσεις και απάνθρωπα πειράματα, χωρίς κανένα οίκτο.
Παρόλο το σύντομο χρονικό διάστημα παραμονής τους στο στρατόπεδο, οι πιο πολλοί πέθαναν από τις κακουχίες, την εξάντληση και τις αρρώστιες. Μόνο 150 περίπου από αυτούς, 120 γυναίκες και 30 άντρες, γλίτωσαν το θάνατο. Αξίζει ωστόσο να σημειωθεί ότι, ακόμη και μετά την απελευθέρωσή τους από τα Συμμαχικά στρατεύματα, πολλοί από αυτούς, που είχαν μεταβληθεί κυριολεκτικά σε ζωντανούς σκελετούς, πέθαναν από την εξάντληση.
Μεταπολεμικά
Τα μέλη της Κοινότητας της Ρόδου, μαζί με αυτά της Κοινότητας της Κω, ανέρχονταν προπολεμικά σε 1.900, ενώ κατά τη μεταπολεμική περίοδο ο συνολικός πληθυσμός των δύο Κοινοτήτων δεν ξεπερνούσε τα 200 άτομα.
Σήμερα, η Κοινότητα στη Ρόδο απαρτίζεται από 40 περίπου άτομα. Η Συναγωγή δεν εξυπηρετεί μόνο τα θρησκευτικά τους καθήκοντα, αλλά παραμένει ανοικτή για τους τουρίστες που την επισκέπτονται, λόγω του μεγάλου ιστορικού και αρχιτεκτονικού ενδιαφέροντος που παρουσιάζει. Τον Ιούνιο του 2002, ο Δήμος του νησιού ενέκρινε την τοποθέτηση Μνημείου Θυμάτων Ολοκαυτώματος στην πλατεία Εβραίων Μαρτύρων, όπου βρισκόταν παλιά η εβραϊκή συνοικία, στη μνήμη των Εβραίων του νησιού που εξοντώθηκαν κατά το Ολοκαύτωμα. Στη Ρόδο διατηρείται επίσης εβραϊκό νεκροταφείο.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου