ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Με το τέλος της Σουκώθ (Σκηνοπηγίας) έρχεται η γιορτή της Σιμχά Τορά που στα ελληνικά αποδίδεται ως η γιορτή της Χαράς της Τορά, (Τορά ονομάζεται η Πεντάτευχος). Στη Σιμχά Τορά γιορτάζουμε το τέλος του ετήσιου κύκλου ανάγνωσης της Τορά, που διαιρείται σε 52-54 εβδομαδιαία κομμάτια, (περασσά), που διαβάζονται κάθε βδομάδα στην Συναγωγή. Η ανάγνωση του τελευταίου κομματιού αποτελεί την αφορμή για μια μεγάλη γιορτή στη Συναγωγή.
ΠΩΣ ΓΙΟΡΤΑΖΕΤΑΙ
Όπως ξέρουμε, η συμμετοχή στην ίδια τη λειτουργία δεν αποτελεί αποκλειστικότητα του ραβίνου, όπως ο ιερέας που ηγείται στη χριστιανική ορθόδοξη τελετουργία, αλλά ο κάθε Εβραίος συμμετέχει ατομικά και μπορεί να τελέσει αυτός την όποια λειτουργία. Έτσι στην Ελλάδα υπάρχει το έθιμο για την Σιμχά Τορά να διαλέγονται δύο άτομα, συνήθως νιόπαντροι, που ο ένας ονομάζεται Χατάν Τορά (γαμπρός της Τορά), που διαβάζει το τελευταίο κεφάλαιο και ο άλλος Χατάν Μπερεσίτ (γαμπρός της Γένεσης), που είναι το πρώτο κεφάλαιο.
Κατά τη διάρκεια της τελετής οι κύλινδροι της Τορά (Σέφερ Τορά), περιφέρονται 7 φορές γύρω από τη Συναγωγή (οι λεγόμενες ακαφότ) και συχνά περνάνε κάτω από μια χουπά, γιατί ο δεσμός του Εβραϊκού λαού με την Τορά παρομοιάζεται με το γάμο. Αυτό όμως που δεν γίνεται εύκολα αντιληπτό είναι ότι αυτές οι περιφορές δεν γίνονται σε κλίμα αυστηρό ή έστω σοβαρό. Η πρώτη περιφορά γίνεται από τους δύο Χατάν, ενώ ολόκληρος ο κόσμος στη Συναγωγή τραγουδά και χορεύει. Ακόμα και στις πιο λιτές συγκεντρώσεις ο θόρυβος από τα τραγούδια ακούγεται ως έξω, ενώ στο παρελθόν ήταν μια πρώτης τάξεως ευκαιρία για να καταναλωθούν σημαντικές ποσότητες από ρακί. Μάλιστα ορισμένες Συναγωγές, που οφείλουμε να θυμόμαστε αποτελούσαν έναν ημιαυτόνομο μικρόκοσμο, όπως η Συναγωγή Σιτσίλια στη Θεσσαλονίκη, το είχαν θεσμοθετήσει και αμέσως μετά την ανάγνωση του τελευταίου κομματιού ένα μπουκάλι ρακί περνούσε από χέρι σε χέρι και ο καθένας έπινε από μια γουλιά, ενώ μετά τους προσφέρονταν από λίγο απόσταγμα κανέλας για να αρωματίσουν τα μαντήλια τους σε ανάμνηση της χαράς και ευωδίας που προκαλεί το ξεκίνημα ανάγνωσης της Τορά από την αρχή.
Μετά τους Χατάν, τις υπόλοιπες περιφορές τις κάνουν τα μικρότερα παιδιά, που δέχονται άγρια κακοποίηση από τους ηλικιωμένους που παρευρίσκονται υπό μορφή τσιμπημάτων στα μάγουλα ή ανακατώματος των μαλλιών, καθώς περνάνε μέσα στα τραγούδια και το χορό. Όπως είπαμε τα τραγούδια συνεχίζουν ακάθεκτα, ενώ σε μερικές συναγωγές τους ραίνουν με ροδοπέταλα, (ιδιαίτερα αν υπάρχει γυναικωνίτης σε όροφο, όπως στη Συναγωγή Μοναστηριωτών στη Θεσσαλονίκη και που αποτελεί ένα επιβλητικό θέαμα μαζί με την ιδιαίτερη ακουστική της), ή παλαιότερα με γλυκά.
ΕΘΙΜΑ
Η κάθε συναγωγή είχε τα δικά της έθιμα: Η Συναγωγή Εβόρα στη Θεσσαλονίκη συνήθιζε να ετοιμάζει μια μεγάλη ποσότητα από ρύζι που το πετούσε στους Χατάν φωνάζοντας «αρρόζ», γιατί το παρατσούκλι της Συναγωγής ήταν «ρύζι». Μερικά από αυτά έχουν αφεθεί, ενώ άλλα νέα έχουν δημιουργηθεί. Στην Αθήνα στη Συναγωγή της οδού Μελιδώνη, σήμερα συνηθίζουν να μοιράζουν μεγάλες λαμπάδες που δημιουργούν μια φανταστική ατμόσφαιρα στο εξωτερικό της Συναγωγής από τους εκατοντάδες Εβραίους που μαζεύονται για να τραγουδήσουν. Παλαιότερα συνηθίζονταν να γίνεται μια πομπή που συνόδευε τους Χατανίμ σπίτι, εν μέσω τραγουδιών και γέλιων. Για ευνόητους λόγους, αυτό το έθιμο έχει ατονήσει σήμερα.
ΠΑΡΑΤΣΟΥΚΛΙΑ
Με τη Σιμχά Τορά συνδέεται και το έθιμο στη Θεσσαλονίκη, ότι κάθε Συναγωγή είχε το δικό της παρατσούκλι, που έπαιζε μεγάλο ρόλο κατά τη διάρκεια, αλλά και μετά τη γιορτή. Το παρατσούκλι αυτό δεν είχε σχέση με άλλα παρατσούκλια του υπόλοιπου χρόνου, αλλά σχετιζόταν ειδικά με τη γιορτή. Για παράδειγμα, η παλαιότερη Συναγωγή της Θεσσαλονίκης, που είχε ιδρυθεί τον 1ο αιώνα π.Χ., στη γωνία Καλαποθάκη και Δημοσθένους, ονομάζεται Ετς Χαγίμ και την αποκαλούσαν οι υπόλοιποι Εβραίοι καάλ δε λος γρέγος (Συναγωγή των Ελλήνων), γιατί ανήκε στους Ρωμανιώτες Εβραίους. Το παρατσούκλι της όμως για τη Σιμχάτ Τορά ήταν Ajo, δηλαδή σκόρδο, γιατί υποτίθεται το αγαπούσαν ιδιαίτερα τα μέλη της.
Τα παρατσούκλια είχαν διάφορες προελεύσεις: τα μέλη της Μαγιόρ, που βρισκόταν γωνία Βενιζέλου με Τσιμισκή και είχε ιδρυθεί το 1492, ονομάζονταν ladron (κλέφτες). Αφορμή ήταν ο ανάγλυφος πύργος στο ιερό της Συναγωγής, που απεικόνιζε τον θυρεό των Τόρρες που ήταν οι προύχοντες της Συναγωγής και διέθετε ένα πύργο που ανήκε στο οπλοστάσιο της Πάλμα, πρωτεύουσας της Μαγιόρκα, από όπου κατάγονταν. Ο πύργος αυτός θύμιζε τους πύργους στο Γεντί Κουλέ, όπου έκλειναν τους φυλακισμένους και από εκεί το όνομα. Τα μέλη της Προβένσια, που ιδρύθηκε το 1394, από πρόσφυγες από την Προβηγκία ονομάζονταν proves (φτωχοί) και αποτελούσε παραφθορά του ονόματος τους. Η συναγωγή Ιτάλια ιδρύθηκε μεταξύ 1423 και 1492 και λόγω μεγέθους διαιρέθηκε στην Ιτάλια Γιασάν και Ιτάλια Χαντάς. Η πρώτη βρίσκονταν στη σημερινή Πλατεία Αριστοτέλους, που ονομάζονταν τότε Madrezika del Agua, όπως σωστά μας πληροφορεί ο Ν. Γενημάκης, ενώ η δεύτερη στη γωνία Καρόλου Ντιλ (τότε ονομάζονταν Kucuk Italia Havrasi) και Βασ. Ηρακλείου (Haham Matalon), ενώ σήμερα μπορείτε να την βρείτε στην οδό Βελισαρίου. Το παρατσούκλι και των δυο όμως ήταν raton (ποντίκι) και τους έφερνε σε ευθεία αντιπαράθεση με τους θανάσιμους εχθρούς τους: τη Συναγωγή Αραγόν που ήταν οι gato, αναφορά στην οικογένεια Γκατένιο, που ήταν η καρδιά της Συναγωγής. Έτσι λοιπόν, όταν παρέες από την Ιτάλια Γιασάν περνούσαν μπροστά από τις πομπές της Αραγόν, πειράγματα εκτοξεύονταν από τις δυο παρατάξεις: Huid ratones que nosotros los gatos os vamos a tragar (Τρέξτε ποντίκια γιατί εμείς οι γάτοι θα σας κάνουμε μια χαψιά!).
ΚΑΙ ΑΛΛΑ ΠΑΡΑΤΣΟΥΚΛΙΑ
Οι Συναγωγές της Θεσσαλονίκης ήταν δεκάδες και είναι δύσκολο να αναφέρω όλα τα παρατσούκλια: θα περιοριστώ στη Συναγωγή των Ασκεναζίμ «Ασκενάζ», που γενικώς την αποκαλούσαν καάλ δε λος λόκος (Συναγωγή των τρελών), αλλά για το Σιμχά Τορά υιοθετούσαν το mosca (μύγα), πιθανότητα αναφερόμενοι στην καταγωγή από την Μόσχα. Τα μέλη της Συναγωγής Πούλια ονομάζονταν macarron ενδεικτικό της διαχρονικής σχέσης των Ιταλών με το συγκεκριμένο έδεσμα, ενώ παρά τη μεγάλη περηφάνια των μελών της Οτράντο, το όνομα τους ήταν gallo, γιατί θεωρούνταν φιλέριδες, που αποτυπώνεται και στο παρατσούκλι καάλ δε λος καμπάνταϊς (τούρκικα: καπάνταης = κουτσαβάκης). Η Καταλάν, στη γωνία Αγ. Σοφίας και Καστριτσίου, ονομάζονταν figo, λόγω της παρουσίας συκιών δίπλα από την πόρτα της Συναγωγής, αν και επιτήδειοι την αποκαλούσαν figo loco, λόγω της ισχυρογνωμοσύνης των μελών της. Η Νεβέ Σεντέκ, στην οδό Φράγκων, είχε το όνομα huerno, λόγω της παρουσίας ενός μεγάλου κέρατος στον τοίχο ενάντια στο κακό μάτι. H Γκερούς Σεφαράντ, ίσως η σημαντικότερη ιστορικά λόγω της σύνδεσης της με δυο ογκόλιθους της παγκόσμιας Εβραϊκής θρησκείας, τον Σαμουέλ ντι Μεδίνα και τον Ιωσέφ Κάρο, βρισκόταν στο Καπάνι από το 1492 και το παρατσούκλι της ήταν mescita, δηλαδή μιναρές.
Με το τέλος της Σουκώθ (Σκηνοπηγίας) έρχεται η γιορτή της Σιμχά Τορά που στα ελληνικά αποδίδεται ως η γιορτή της Χαράς της Τορά, (Τορά ονομάζεται η Πεντάτευχος). Στη Σιμχά Τορά γιορτάζουμε το τέλος του ετήσιου κύκλου ανάγνωσης της Τορά, που διαιρείται σε 52-54 εβδομαδιαία κομμάτια, (περασσά), που διαβάζονται κάθε βδομάδα στην Συναγωγή. Η ανάγνωση του τελευταίου κομματιού αποτελεί την αφορμή για μια μεγάλη γιορτή στη Συναγωγή.
ΠΩΣ ΓΙΟΡΤΑΖΕΤΑΙ
Όπως ξέρουμε, η συμμετοχή στην ίδια τη λειτουργία δεν αποτελεί αποκλειστικότητα του ραβίνου, όπως ο ιερέας που ηγείται στη χριστιανική ορθόδοξη τελετουργία, αλλά ο κάθε Εβραίος συμμετέχει ατομικά και μπορεί να τελέσει αυτός την όποια λειτουργία. Έτσι στην Ελλάδα υπάρχει το έθιμο για την Σιμχά Τορά να διαλέγονται δύο άτομα, συνήθως νιόπαντροι, που ο ένας ονομάζεται Χατάν Τορά (γαμπρός της Τορά), που διαβάζει το τελευταίο κεφάλαιο και ο άλλος Χατάν Μπερεσίτ (γαμπρός της Γένεσης), που είναι το πρώτο κεφάλαιο.
Κατά τη διάρκεια της τελετής οι κύλινδροι της Τορά (Σέφερ Τορά), περιφέρονται 7 φορές γύρω από τη Συναγωγή (οι λεγόμενες ακαφότ) και συχνά περνάνε κάτω από μια χουπά, γιατί ο δεσμός του Εβραϊκού λαού με την Τορά παρομοιάζεται με το γάμο. Αυτό όμως που δεν γίνεται εύκολα αντιληπτό είναι ότι αυτές οι περιφορές δεν γίνονται σε κλίμα αυστηρό ή έστω σοβαρό. Η πρώτη περιφορά γίνεται από τους δύο Χατάν, ενώ ολόκληρος ο κόσμος στη Συναγωγή τραγουδά και χορεύει. Ακόμα και στις πιο λιτές συγκεντρώσεις ο θόρυβος από τα τραγούδια ακούγεται ως έξω, ενώ στο παρελθόν ήταν μια πρώτης τάξεως ευκαιρία για να καταναλωθούν σημαντικές ποσότητες από ρακί. Μάλιστα ορισμένες Συναγωγές, που οφείλουμε να θυμόμαστε αποτελούσαν έναν ημιαυτόνομο μικρόκοσμο, όπως η Συναγωγή Σιτσίλια στη Θεσσαλονίκη, το είχαν θεσμοθετήσει και αμέσως μετά την ανάγνωση του τελευταίου κομματιού ένα μπουκάλι ρακί περνούσε από χέρι σε χέρι και ο καθένας έπινε από μια γουλιά, ενώ μετά τους προσφέρονταν από λίγο απόσταγμα κανέλας για να αρωματίσουν τα μαντήλια τους σε ανάμνηση της χαράς και ευωδίας που προκαλεί το ξεκίνημα ανάγνωσης της Τορά από την αρχή.
Μετά τους Χατάν, τις υπόλοιπες περιφορές τις κάνουν τα μικρότερα παιδιά, που δέχονται άγρια κακοποίηση από τους ηλικιωμένους που παρευρίσκονται υπό μορφή τσιμπημάτων στα μάγουλα ή ανακατώματος των μαλλιών, καθώς περνάνε μέσα στα τραγούδια και το χορό. Όπως είπαμε τα τραγούδια συνεχίζουν ακάθεκτα, ενώ σε μερικές συναγωγές τους ραίνουν με ροδοπέταλα, (ιδιαίτερα αν υπάρχει γυναικωνίτης σε όροφο, όπως στη Συναγωγή Μοναστηριωτών στη Θεσσαλονίκη και που αποτελεί ένα επιβλητικό θέαμα μαζί με την ιδιαίτερη ακουστική της), ή παλαιότερα με γλυκά.
ΕΘΙΜΑ
Η κάθε συναγωγή είχε τα δικά της έθιμα: Η Συναγωγή Εβόρα στη Θεσσαλονίκη συνήθιζε να ετοιμάζει μια μεγάλη ποσότητα από ρύζι που το πετούσε στους Χατάν φωνάζοντας «αρρόζ», γιατί το παρατσούκλι της Συναγωγής ήταν «ρύζι». Μερικά από αυτά έχουν αφεθεί, ενώ άλλα νέα έχουν δημιουργηθεί. Στην Αθήνα στη Συναγωγή της οδού Μελιδώνη, σήμερα συνηθίζουν να μοιράζουν μεγάλες λαμπάδες που δημιουργούν μια φανταστική ατμόσφαιρα στο εξωτερικό της Συναγωγής από τους εκατοντάδες Εβραίους που μαζεύονται για να τραγουδήσουν. Παλαιότερα συνηθίζονταν να γίνεται μια πομπή που συνόδευε τους Χατανίμ σπίτι, εν μέσω τραγουδιών και γέλιων. Για ευνόητους λόγους, αυτό το έθιμο έχει ατονήσει σήμερα.
ΠΑΡΑΤΣΟΥΚΛΙΑ
Με τη Σιμχά Τορά συνδέεται και το έθιμο στη Θεσσαλονίκη, ότι κάθε Συναγωγή είχε το δικό της παρατσούκλι, που έπαιζε μεγάλο ρόλο κατά τη διάρκεια, αλλά και μετά τη γιορτή. Το παρατσούκλι αυτό δεν είχε σχέση με άλλα παρατσούκλια του υπόλοιπου χρόνου, αλλά σχετιζόταν ειδικά με τη γιορτή. Για παράδειγμα, η παλαιότερη Συναγωγή της Θεσσαλονίκης, που είχε ιδρυθεί τον 1ο αιώνα π.Χ., στη γωνία Καλαποθάκη και Δημοσθένους, ονομάζεται Ετς Χαγίμ και την αποκαλούσαν οι υπόλοιποι Εβραίοι καάλ δε λος γρέγος (Συναγωγή των Ελλήνων), γιατί ανήκε στους Ρωμανιώτες Εβραίους. Το παρατσούκλι της όμως για τη Σιμχάτ Τορά ήταν Ajo, δηλαδή σκόρδο, γιατί υποτίθεται το αγαπούσαν ιδιαίτερα τα μέλη της.
Τα παρατσούκλια είχαν διάφορες προελεύσεις: τα μέλη της Μαγιόρ, που βρισκόταν γωνία Βενιζέλου με Τσιμισκή και είχε ιδρυθεί το 1492, ονομάζονταν ladron (κλέφτες). Αφορμή ήταν ο ανάγλυφος πύργος στο ιερό της Συναγωγής, που απεικόνιζε τον θυρεό των Τόρρες που ήταν οι προύχοντες της Συναγωγής και διέθετε ένα πύργο που ανήκε στο οπλοστάσιο της Πάλμα, πρωτεύουσας της Μαγιόρκα, από όπου κατάγονταν. Ο πύργος αυτός θύμιζε τους πύργους στο Γεντί Κουλέ, όπου έκλειναν τους φυλακισμένους και από εκεί το όνομα. Τα μέλη της Προβένσια, που ιδρύθηκε το 1394, από πρόσφυγες από την Προβηγκία ονομάζονταν proves (φτωχοί) και αποτελούσε παραφθορά του ονόματος τους. Η συναγωγή Ιτάλια ιδρύθηκε μεταξύ 1423 και 1492 και λόγω μεγέθους διαιρέθηκε στην Ιτάλια Γιασάν και Ιτάλια Χαντάς. Η πρώτη βρίσκονταν στη σημερινή Πλατεία Αριστοτέλους, που ονομάζονταν τότε Madrezika del Agua, όπως σωστά μας πληροφορεί ο Ν. Γενημάκης, ενώ η δεύτερη στη γωνία Καρόλου Ντιλ (τότε ονομάζονταν Kucuk Italia Havrasi) και Βασ. Ηρακλείου (Haham Matalon), ενώ σήμερα μπορείτε να την βρείτε στην οδό Βελισαρίου. Το παρατσούκλι και των δυο όμως ήταν raton (ποντίκι) και τους έφερνε σε ευθεία αντιπαράθεση με τους θανάσιμους εχθρούς τους: τη Συναγωγή Αραγόν που ήταν οι gato, αναφορά στην οικογένεια Γκατένιο, που ήταν η καρδιά της Συναγωγής. Έτσι λοιπόν, όταν παρέες από την Ιτάλια Γιασάν περνούσαν μπροστά από τις πομπές της Αραγόν, πειράγματα εκτοξεύονταν από τις δυο παρατάξεις: Huid ratones que nosotros los gatos os vamos a tragar (Τρέξτε ποντίκια γιατί εμείς οι γάτοι θα σας κάνουμε μια χαψιά!).
ΚΑΙ ΑΛΛΑ ΠΑΡΑΤΣΟΥΚΛΙΑ
Οι Συναγωγές της Θεσσαλονίκης ήταν δεκάδες και είναι δύσκολο να αναφέρω όλα τα παρατσούκλια: θα περιοριστώ στη Συναγωγή των Ασκεναζίμ «Ασκενάζ», που γενικώς την αποκαλούσαν καάλ δε λος λόκος (Συναγωγή των τρελών), αλλά για το Σιμχά Τορά υιοθετούσαν το mosca (μύγα), πιθανότητα αναφερόμενοι στην καταγωγή από την Μόσχα. Τα μέλη της Συναγωγής Πούλια ονομάζονταν macarron ενδεικτικό της διαχρονικής σχέσης των Ιταλών με το συγκεκριμένο έδεσμα, ενώ παρά τη μεγάλη περηφάνια των μελών της Οτράντο, το όνομα τους ήταν gallo, γιατί θεωρούνταν φιλέριδες, που αποτυπώνεται και στο παρατσούκλι καάλ δε λος καμπάνταϊς (τούρκικα: καπάνταης = κουτσαβάκης). Η Καταλάν, στη γωνία Αγ. Σοφίας και Καστριτσίου, ονομάζονταν figo, λόγω της παρουσίας συκιών δίπλα από την πόρτα της Συναγωγής, αν και επιτήδειοι την αποκαλούσαν figo loco, λόγω της ισχυρογνωμοσύνης των μελών της. Η Νεβέ Σεντέκ, στην οδό Φράγκων, είχε το όνομα huerno, λόγω της παρουσίας ενός μεγάλου κέρατος στον τοίχο ενάντια στο κακό μάτι. H Γκερούς Σεφαράντ, ίσως η σημαντικότερη ιστορικά λόγω της σύνδεσης της με δυο ογκόλιθους της παγκόσμιας Εβραϊκής θρησκείας, τον Σαμουέλ ντι Μεδίνα και τον Ιωσέφ Κάρο, βρισκόταν στο Καπάνι από το 1492 και το παρατσούκλι της ήταν mescita, δηλαδή μιναρές.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου