Μαρδοχαίος Φριζής

O Μορντεχάι ή Μαρδοχαίος Φριζής ήταν ελληνοεβραίος αξιωματικός, που σκοτώθηκε πολεμώντας ηρωικά στον ελληνοϊταλικό πόλεμο. Γεννήθηκε το 1893 στη Χαλκίδα (όπου ένας δρόμος φέρει το όνομά του), σε πολύτεκνη οικογένεια. Το όνειρό του ήταν να γίνει αξιωματικός. Έδωσε εξετάσεις στη Σχολή Ευελπίδων, αλλά εγκατέλειψε τη σχολή. Για το θέμα αυτό υπάρχουν δύο εκδοχές, ή ότι θεώρησε υποτιμητικό το ότι δεν ήρθε πρώτος ή ότι εξαιτίας του ιουδαϊκού θρησκεύματος δεν έγινε δεκτός. Έδωσε εξετάσεις στο Πανεπιστήμιο και πέτυχε στη Νομική. Την περίοδο εκείνη συνδέθηκε με τον Κονδύλη, στον οποίο εκφράζει την επιθυμία του «να γίνει στρατιώτης». Μπήκε στη Σχολή Εφέδρων Αξιωματικών, από την οποία αποφοίτησε το 1916. Έλαβε μέρος στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, στην εκστρατεία στην Ουκρανία και στη μικρασιατική εκστρατεία, όπου, κατά την υποχώρηση, πιάστηκε αιχμάλωτος στη Σμύρνη. Άλλοι Εβραίοι, που πληροφορήθηκαν το γεγονός, συγκέντρωσαν χρήματα για να τον απελευθερώσουν, εκείνος όμως αρνήθηκε, λέγοντας: «Ό,τι είναι να γίνει θα γίνει για όλους». Ένα χρόνο αργότερα αφέθηκε ελεύθερος μαζί με τους υπόλοιπους Έλληνες αξιωματικούς. Το 1936 μετατέθηκε στην Κρήτη και του ανατέθηκε ο τομέας λογοκρισίας επί του Τύπου. Μετατέθηκε στο Δελβινάκι με την αιτιολογία ότι «δεν έκανε σωστά τη δουλειά του». Εκεί συνδέθηκε με τον Μητροπολίτη Ιωαννίνων και μετέπειτα Αρχιεπίσκοπο Σπυρίδωνα, ο οποίος τον επισκεπτόταν συχνά και έπαιζαν σκάκι.
Ήταν άνθρωπος, που δεν ήθελε να έχει εκκρεμότητες. Δύο μήνες πριν ξεσπάσει ο πόλεμος γράφει στη γυναίκα του: «Σήμερα ήλθον με αυτοκίνητον από το Χάνι Δελβινακίου (σύνορα), πήρα τας αποσκευάς μου και αποχωρώ αμέσως λόγω της κηρυχθείσης επιστρατεύσεως εν Ηπείρω. Εις Ιόπην έχω αφήσει τα χρήματα και τα βιβλιάρια Τραπέζης και Ταχυδρομικού Ταμιευτηρίου. Διά τα πράγματα να κάνεις όπως συνεννοηθείς με τη Βικτωρία. Χρήματα θα σου δώσει η Ιόπη όσα χρειάζονται, καθώς και τα έξοδα τα δικά σου που ήλθες και θα επιστρέψεις. Εις την Ηλεκτρικήν Εταιρείαν έχω προκαταβάλει 200 δραχμές. Σου αφήνω την πρωτοβουλίαν να κάμνεις ό,τι θέλεις, διότι δεν έχω νουν εις το κεφάλι. Να πάρετε το απολυτήριο του μπέμπη. Σε φιλώ Κάλλης» (τελείως περίεργα, το χαϊδευτικό του Μαρδοχαίου ήταν Κάλλης).

Η δράση του στον ελληνοϊταλικό πόλεμο

Πριν ακόμη κηρυχθεί ο πόλεμος, ο Φριζής είχε εκπονήσει σχέδιο απώθησης του εχθρού σε περίπτωση επίθεσης, το οποίο είχε εγκριθεί από τον Παπάγο. Το πρωί της 28ης Οκτωβρίου 1940 τον βρήκε διοικητή του υποτομέα Δελβινακίου της 8ης Μεραρχίας. Η άμυνα του μετώπου της Ηπείρου είχε ανατεθεί εξ ολοκλήρου στην 8η Μεραρχία. Η γραμμή αμύνης άρχιζε στα αριστερά από τα παράλια σύνορα Ελλάδος-Αλβανίας και στα δεξιά στηριζόταν στον Σμόλικα. Η διαταγή της 23ης Σεπτεμβρίου του 1940 καθόριζε ότι η Μεραρχία απεφάσισε να παρασύρει τον εχθρό επί της άριστα οργανωμένης τοποθεσίας Ελαία-Καλαμά κι από εκεί με αντεπιθέσεις να τον απωθήσει πέρα από τα σύνορα. Το σχέδιο όριζε ότι οι μονάδες προκάλυψης θα εκτελούσαν μαχόμενες ελιγμούς υποχώρησης μέχρι τη γραμμή αμύνης, παρασύροντας στην υποχώρησή τους τον εχθρό. Εκεί, οι μονάδες προκάλυψης θα περνούσαν στα μετόπισθεν σαν εφεδρείες. Η 8η Μεραρχία ήταν την 27η Οκτωβρίου πανέτοιμη και πλήρως επιστρατευμένη. Μάλιστα το 39ο Σύνταγμα Ευζώνων Μεσολογγίου είχε επιστρατευθεί πιο πριν και πορευόταν προς την Ήπειρο για να ενταχθεί στην 8η Μεραρχία, ενώ την 28η Οκτωβρίου ήταν στο Αγρίνιο.
Η διοίκηση των ελληνικών δυνάμεων ανατέθηκε στον Βασίλειο Βραχνό. Όταν άρχισε ο πόλεμος, οι 1.800 άνδρες του Δαβάκη αναγκάστηκαν να υποχωρήσουν υπό την πίεση των 11.000 ανδρών της μεραρχίας ΤΖΟΥΛΙΑ. Ο Δαβάκης τραυματίστηκε την 6η μέρα και αποχώρησε τραυματισμένος από το μέτωπο. Η ΤΖΟΥΛΙΑ επιτέθηκε με δύο έμβολα γύρω από τον Σμόλικα. Από τη ΒΑ πλευρά επιτέθηκε με το 75% των δυνάμεών της (Βόρειο Συγκρότημα), ενώ το υπόλοιπο (Νότιο Συγκρότημα) επετέθη ΝΑ του Σμόλικα. Αν πετύχαινε η δράση του Νοτίου Συγκροτήματος της ΤΖΟΥΛΙΑ θα απέκοπτε τον στρατό Ηπείρου με κίνδυνο να περικυκλωθεί η 8η Μεραρχία. Για άμεση αντιμετώπιση του προβλήματος, ο Κατσιμήτρος διατάζει, την 31η Οκτωβρίου το βράδυ, τον Υποτομέα Αώου (Τάγμα Προκάλυψης Κονίτσης) να συμπτυχθεί νότια του Αώου, βόρεια από το Βρυσοχώρι και να συνδεθεί με το Απόσπασμα Μετσόβου, που εφεξής θα ανήκει στην 8η Μεραρχία. Έτσι, την 31η Οκτωβρίου το βράδυ, ο Υποτομέας Αώου, μαζί με το Απόσπασμα Μετσόβου, αποτέλεσαν το Απόσπασμα Αώου, του οποίου διοικητής τέθηκε ο Αντισυνταγματάρχης Μαρδοχαίος Φριζής, με στόχο να παρεμποδίσει το Νότιο Συγκρότημα της ΤΖΟΥΛΙΑ να κυκλώσει την 8η Μεραρχία περνώντας τον Αώο. Στις 10 Νοεμβρίου, πήρε εντολή να κινηθεί στη δεξιά πλευρά του μετώπου για να σταματήσει την υποχώρηση. Τα κατάφερε και ταυτόχρονα προετοίμασε τους στρατιώτες του για την αντεπίθεση.

Η ομάδα του Φριζή είναι επίσης αυτή που συνέλαβε τους πρώτους αιχμαλώτους πολέμου (περίπου 700 Ιταλούς) και που κράτησε τη γέφυρα του Καλαμά, απωθώντας τους «Κενταύρους». Οι ανώτεροί του εκφράζουν τον θαυμασμό τους. Προωθείται προς το αλβανικό έδαφος. Ποτάμια, χαράδρες, βράχια, αίμα, πορείες στο χιόνι και τις ανεμοθύελλες. Στις 10 Νοεμβρίου, στη διάβαση «Κλέφτης», οι Αλπινιστές του 9ου Συντάγματος απελπισμένοι και εξουθενωμένοι παραιτήθηκαν του αγώνα και σκορπίστηκαν προς Νότο, αφού εγκατέλειψαν κάθε είδους πολεμικό υλικό, νεκρούς και τη σημαία του 3ου Τάγματος του 9ου Συντάγματος Αλπινιστών. Η 10η Ομάδα Αναγνώρισης καταδίωξε τα απομεινάρια του 1ου Τάγματος του 9ου Συντάγματος, όπου έπεσε μαχόμενος ο διοικητής του 9ου Συντάγματος της Τζούλια. Δεκάδες Αλπινιστές, σκόρπιοι και πεινασμένοι παραδίδονταν όλη μέρα σε τμήματα της Μεραρχίας Ιππικού. Το Απόσπασμα Σπηλιωτόπουλου συνέλαβε 60 αιχμαλώτους. Ο Μαρδοχαίος Φριζής, υλοποιώντας τη διαταγή του Β’ Σώματος Στρατού, της 7ης Νοεμβρίου, για περικύκλωση της ΤΖΟΥΛΙΑ, διέταξε μία Ημιλαρχία, της 1ης Επιλαρχίας του 3ου Συντάγματος Ιππικού, να καταδιώξει τα απομεινάρια του 8ου Συντάγματος της ΤΖΟΥΛΙΑ προς Κόνιτσα, ενώ ο 2ος Λόχος του Τάγματος Κονίτσης θα τους περίμενε στο ύψωμα Σουσνίτσα, κοντά στο χωριό Ελεύθερο. Οι Αλπινιστές αιφνιδιάστηκαν από την ενέδρα και είχαν 300 νεκρούς. 700 αλπινιστές από το 8ο Σύνταγμα παραδόθηκαν. Οι υπόλοιποι Αλπινιστές που ξέφυγαν, περίπου 7.500 άνδρες, πέρασαν στην Κόνιτσα κι από εκεί, μαχόμενοι και με μεγάλες απώλειες, πέρασαν για ανασυγκρότηση στην Πρεμετή, όπου στις 15 Νοεμβρίου ήταν πάλι ετοιμοπόλεμοι υπό τον Στρατηγό Νάσσι. Στη συνέχεια ο Μαρδοχαίος Φριζής ελευθέρωσε την Κόνιτσα και προχώρησε στο αλβανικό έδαφος ανακόπτοντας την προέλαση των Ιταλών, και επιτυγχάνοντας την αναστροφή του μετώπου.
Όλοι πια μιλούν για τον Φριζή, τον αξιωματικό, ο οποίος ήταν ο πραγματικός υπεύθυνος της απώθησης του εχθρού και αυτός που έβαλε τα θεμέλια της νίκης. «Αν η Ελλάς χάρισε την πρώτη νίκη στους συμμάχους, ο Φριζής χάρισε την πρώτη νίκη στα ελληνικά όπλα», έγραφε χρόνια αργότερα ένας εκ των επιτελών της 8ης Μεραρχίας.

Ο θάνατός του

Ο Μαρδοχαίος Φριζής ήταν ψηλός. Καβάλα στο άσπρο του άλογο «πετούσε από νίκη σε νίκη» τις ημέρες της μεγάλης αντεπίθεσης. Δελβινάκι,, Καλπάκι, Κόνιτσα, Καλαμάς, Πόγραδετς, Πρεμετή. Εκεί, στην κορυφή Βίστριτσα, στις 5 Δεκεμβρίου του 1940, ΒΑ της Πρεμετής, ο Φριζής γίνεται θρύλος. Αυτός και οι άντρες του δέχθηκαν επίθεση από ιταλικά αεροπλάνα. Ο Φριζής έδωσε εντολή στους στρατιώτες του να πέσουν στα χαρακώματα, παρ’ όλα αυτά, για να μην υπάρξει πανικός στους στρατιώτες, ο ίδιος αρνήθηκε να αφιππεύσει, παρέμεινε καβάλα στο άλογό του και συνέχισε να τους εμψυχώνει. Ο θάνατος τον βρήκε όρθιο, στην προσπάθειά του να προστατεύσει τους στρατιώτες του. Ως καβαλάρης έγινε εύκολος στόχος για τα ιταλικά αεροπλάνα. Στην αρχή τον γάζωσαν και έπειτα μία βόμβα τον αποτελείωσε. Σε μια ήρεμη γωνιά της αλβανικής γης, κάτω από μια πελώρια βελανιδιά, οι στρατιώτες του τον θάβουν, όπως ήταν, με τη ματωμένη στολή. «Και ήτανε και Εβραίος λένε στις μεταξύ τους κουβέντες». Σύμφωνα με αφήγηση του εγγονού του, επίσης Μαρδοχαίου Φριζή, ο ιερέας του στρατεύματος του έκλεισε τα μάτια με την επιθανάτια εβραϊκή προσευχή: «Άκουσε Ισραήλ, ο Κύριος ο Θεός σου, ο Κύριος είναι ένας».
«Πελώρια κούτσουρα με μεγάλες λαμπάδες φλογών μας στεγνώνουν, ενώ ακούμε να μας ζωγραφίζουν έναν συνταγματάρχη, που είχε πέσει στη μάχη από βόμβα εχθρικού αεροπλάνου. Αυτός ο άνθρωπος ¬ διηγείτο ένας ταγματάρχης ¬ δεν ήξερε τι θα πει πλευροκόπηση. Δεν καταδεχόταν τις κυκλωτικές κινήσεις. Συνέχιζε τη φοβερή παράδοση του Βελισαρίου και του Ιατρίδη. Δεν ήξερε παρά την κατά μετωπών επίθεση, μέσα σ’ όλα, πρώτος αυτός και καλύτερος, καβάλα στο άλογο. Και ήταν Εβραίος. Μάλιστα. Είχε γλιτώσει τόσες φορές από τον θάνατο, που πίστευε ότι ποτέ δεν θα τον πάρει εχθρικό βλήμα. Έτσι, στον βομβαρδισμό έμεινε καβάλα. Τον ικετεύαμε να φυλαχθεί. Δεν κατεβαίνω, απαντούσε, δεν τους κάνω αυτή την τιμή! Μια βόμβα έπεσε, τέλος, μπροστά του και τον χάσαμε από τα μάτια μας». Έτσι περιγράφει τον αξιωματικό Φριζή ο Σπύρος Μελάς στην «Εστία» της 31-12-1940, 26 μέρες μετά τον θάνατο του συνταγματάρχη.
Η ηρωική πορεία του Εβραίου συνταγματάρχη χάνεται στη σκιά ενός άλλου συνταγματάρχη, του Δαβάκη, ο οποίος όμως σκοτώθηκε τον Ιανουάριο του 1943, όταν αγγλικά αεροπλάνα βομβάρδισαν ιταλικό πλοίο, το οποίο μετέφερε Έλληνες αιχμαλώτους.

Μετά τον θάνατο

Μετά τη θυσία του Φριζή, ο Μεταξάς και οι επικεφαλής των Ενόπλων Δυνάμεων έστειλαν συλλυπητήρια τηλεγραφήματα στα οποία τον υμνούσαν για το θάρρος και την ανδρεία του. Ο στρατηγός Παπάγος, το 1954, με επιστολή του προς τον τότε Πρωθυπουργό και τον τότε Αρχιεπίσκοπο Σπυρίδωνα (φίλο του Φριζή) ζητά την αναγνώρισή του: «Η πατρίς εκτιμώσα πλήρως τας υπηρεσίας του συνταγματάρχου Φριζή, ολοκληρωθείσας διά του ηρωικού θανάτου αυτού, το δε κράτος κατανοών και τη σκοπιμότητα της ενεργείας ταύτης, θέλει να συνδράμει κατά το δυνατόν την εκδηλωθησομένην τοιαύτην πρωτοβουλίαν». Προτομές του έχουν τοποθετηθεί έξω από το Πολεμικό Μουσείο στο Καλπάκι, στη γενέτειρά του τη Χαλκίδα και στο Πολεμικό Μουσείο Αθηνών. Μια οδός του Δήμου Αθηναίων, κοντά στα σύνορα με το Ψυχικό φέρει, επίσης, το όνομά του. Τα οστά του αναγνωρίστηκαν στην Αλβανία το 2002 και η σορός του βρίσκεται πια στο Ισραηλιτικό Νεκροταφείο Θεσσαλονίκης. Έχουν εκφραστεί διχογνωμίες ως προς το αν έπεσε με το βαθμό του Συνταγματάρχη, που του απονεμήθηκε επ’ ανδραγαθία για τη νίκη επί της ΤΖΟΥΛΙΑ, ή με το βαθμό του Αντισυνταγματάρχη και ο βαθμός του Συνταγματάρχη του αποδόθηκε τιμητικά μετά θάνατον, και κατά συνέπεια με το αν ήταν ο πρώτος ανά βαθμό ανώτερος αξιωματικός που έπεσε στο ελληνοϊταλικό μέτωπο. Πάντως κανείς δεν αμφισβητεί τη φιλοπατρία, το ακέραιο ήθος του, τον ηρωισμό και την προσφορά του.

Πηγή: el.wikipedia.org