Ιστορική αναδρομή
Σε αρχαία ιστορικά κείμενα καταγράφεται η παρουσία Εβραίων τον 1ο αιώνα μ.Χ. στην περιοχή της Μαγνησίας και συγκεκριμένα στο γειτονικό Αλμυρό, λόγω της σπουδαιότητας του λιμανιού του. Όπως αναφέρουν αρχαίοι ιστορικοί και συγγραφείς στα κείμενά τους, από τον 2ο αιώνα μ.Χ. υπήρχαν εγκατεστημένοι Εβραίοι στην αρχαία Δημητριάδα (σημερινό Βόλο). Πολλά χρόνια αργότερα (12ο αιώνα), η παρουσία τους εκεί επιβεβαιώνεται από τον Ισπανό ραβίνο περιηγητή Βενιαμίν μπεν Γιονά, από την Τουδέλα, ο οποίος, όπως αναφέρει στο «οδοιπορικό» του, διαπίστωσε ότι «στον Αλμυρό υπήρχε μια ακμάζουσα Κοινότητα 400 Εβραίων με επικεφαλής τον αρχιραβίνο Shiloh Lombardo και τους ραβίνους Ιωσήφ και Σολομώντα». Αλλά και κατά τις ανασκαφές, το 1930, ανακαλύφθηκαν αρχαίες επιτύμβιες εβραϊκές επιγραφές στις αρχαίες «Φθιώτιδες Θήβαις ή Αχαϊκές» (σημερινή Ν. Αγχίαλος), οι οποίες, σύμφωνα με εκτιμήσεις των αρχαιολόγων, ανάγονται στην περίοδο 325-641 μ.Χ., γεγονός που οδηγεί στο συμπέρασμα ότι εκεί υπήρχε οργανωμένη εβραϊκή παροικία με Συναγωγή. Η παρουσία των Εβραίων στο Βόλο, σύμφωνα με στοιχεία της Εβραϊκής Κοινότητας, συνεχίστηκε και την περίοδο της Τουρκοκρατίας και αναφέρεται σε διπλωματικά έγγραφα και στοιχεία του 16ου αιώνα. Μεταγενέστεροι ιστορικοί και περιηγητές, αναφέρουν ότι η εβραϊκή συνοικία σχηματίστηκε γύρω από το τουρκικό «Κάστρο» (Φρούριο), στη δυτική άκρη της πόλης και, όπως αναφέρεται, διατηρούσαν Συναγωγή και «Λουτρό» (Τεβιλά). Παρά το γεγονός ότι πολλοί Σεφαρδίτες (Ισπανοεβραίοι), που διέφυγαν το διωγμό από τη χώρα τους, το 1492, εγκαταστάθηκαν σε διάφορα λιμάνια της Μεσογείου και κυρίως της Θεσσαλονίκης, δεν φαίνεται να εγκαταστάθηκαν στο Βόλο και γι’ αυτό η Κοινότητα θεωρείται αμιγώς ελληνική («Ρωμανιώτικη»). Το 1860 η Κοινότητα αριθμούσε 35 οικογένειες, ενώ ορισμένοι Εβραίοι έχτισαν σπίτια στην προκυμαία.
Μετά την Τουρκοκρατία
Το 1881, όταν ο Βόλος απελευθερώθηκε από τον τουρκικό ζυγό, υπήρχε μια οργανωμένη Εβραϊκή Κοινότητα, όπως μαρτυρούν δημοσιεύματα εφημερίδων της εποχής, με πρόεδρο το Γουλιέλμο Φόρτη, της οποίας τα μέλη συμμετείχαν ενεργά στην κοινωνική, εμπορική και οικονομική ζωή της πόλης. Τα μέλη της, σύμφωνα με τα ίδια στοιχεία, κάλυπταν ένα ευρύ φάσμα επαγγελμάτων και με τον τρόπο τους συνέβαλαν στην οικονομική ανάπτυξη της πόλης. Η συμμετοχή τους στην κοινωνική, πολιτιστική και οικονομική ζωή του Βόλου εκφράστηκε με τη δημιουργία εμπορικών και βιοτεχνικών καταστημάτων. Ενδεικτικά αναφέρεται η «Τράπεζα Βαρούχ» (1898), το εργοστάσιο Μουρτζούκου «Λεβιάθαν» (1908), οι μεγάλες καπναποθήκες Ιωσήφ Λεβή, Ζακ Σαπόρτα, Έρμαν Σπήρερ, το νηματουργείο αδελφών Λεβή, το εργοστάσιο κλινών Αμών και Αζούζ κ.ά. Παρά το μεγάλο αριθμό εμπόρων και επαγγελματοβιοτεχνών, υπήρχε κι ένας αριθμός εργατοϋπαλλήλων. Το 1901, ο πρώτος εμπορικός οδηγός του Βόλου κατέγραψε 48 εμπόρους, ενώ το 1940, 88 εμπόρους, 32 επαγγελματοβιοτέχνες και 67 εργατοϋπαλλήλους. Τα εβραϊκά καταστήματα δέσποζαν στην κεντρική αγορά του Βόλου. Πολλοί Εβραίοι του Βόλου πρωτοστάτησαν στην ίδρυση ευαγών ιδρυμάτων, αθλητικών και πολιτιστικών Συλλόγων, ενώ συμμετείχαν ενεργά σε διάφορους επαγγελματικούς φορείς, στα Επιμελητήρια, στο συνδικαλιστικό κίνημα και στα δημοτικά πράγματα.
Η πρώτη Συναγωγή
Η κατασκευή της πρώτης Συναγωγής άρχισε το 1865, με οικονομική συνδρομή των Ε. Ρότσιλντ, Αλλατίνι και Μ. Χιρς, στο κέντρο της εβραϊκής συνοικίας, αντικαθιστώντας μια παλαιότερη πρόχειρη ξύλινη κατασκευή. Λειτούργησε το 1870 στη σημερινή της θέση, ενώ στη συνοικία της Νεάπολης υπήρχε εβραϊκό νεκροταφείο. Υπό τη σκέπη της Κοινότητας λειτούργησε το πρώτο παράρτημα στην Ελλάδα της Γαλλικής Σχολής «Alliance Israelite Universelle», το 1865. Η λειτουργία της σχολής διήρκεσε, όμως, λίγα χρόνια, με μέσο όρο μαθητών τους 55. Από το 1870 λειτούργησε το εβραϊκό δημοτικό σχολείο και το «Ταλμούδ Τορά», ενώ από το 1894 η Ιερατική Σχολή για την προετοιμασία ραβίνων, υπό τη διεύθυνση του αρχιραβίνου Μωυσή Πέσαχ. Με την ανάπτυξη της δημοτικής και δημόσιας εκπαίδευσης στη πόλη, ένας μεγάλος αριθμός Εβραίων μαθητών φοίτησε σε όλα τα σχολεία, ενώ μερικοί σπούδαζαν παράλληλα, στα ωδεία της πόλης. Αρκετοί από αυτούς τους μαθητές αποτέλεσαν το επιστημονικό δυναμικό της Κοινότητας και έτσι αναδείχθηκαν επιστήμονες με μεγάλη φήμη, όπως οι γιατροί Μωρίς Κοφίνα, Μωυσής Μωυσή, Μεναχέμ Μωυσή, Ιωσήφ Κοέν και οι δικηγόροι Εμμαν. Δαφφά, Σαούλ Μωυσή και Ισαάκ Σακκή. Καθώς η Εβραϊκή κοινότητα Βόλου είχε νομική υπόσταση και ήταν καλά οργανωμένη με σωματεία, συλλόγους, διοίκηση και επιτροπές, στην πόλη συνέρρευσαν Εβραίοι από άλλες πόλεις της Ελλάδας. Έτσι, το 1901, η κοινότητα είχε 200 οικογένειες και περίπου 1.000 μέλη, ενώ στο αποκορύφωμά της, το 1935, αριθμούσε 250 οικογένειες, περίπου 1.250 άτομα.
Γερμανική κατοχή-Ολοκαύτωμα
Την όλη εξέλιξη και πρόοδο της Κοινότητας ανέκοψε ο πόλεμος του 1940, που συσσώρευσε τόσα δεινά στην πατρίδα μας. Τότε στρατεύθηκαν 71 μέλη για να πολεμήσουν στην πρώτη γραμμή του μετώπου, ενώ πολλοί εργάστηκαν εθελοντικά σε διάφορες υπηρεσίες των μετόπισθεν (αεράμυνα, νοσοκομεία κ.ά.). Ακολούθησε η Κατοχή, στη διάρκεια της οποίας πέθαναν από στερήσεις και την έλλειψη ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης 37 μέλη της Κοινότητας. Με την ανάπτυξη της Αντίστασης κατά του εχθρού, ένας μεγάλος αριθμός Εβραίων εντάχθηκε στις πολιτικές Οργανώσεις του ΕΑΜ, ΕΠΟΝ, Ε.Α. και αργότερα η πλειονότητα αυτών πέρασε στα ένοπλα τμήματα του ΕΛΑΣ. Η Εβραϊκή Συναγωγή ανατινάχθηκε από τους Γερμανούς το Μάρτιο του 1943. Την τύχη των Εβραίων της Μακεδονίας και της Θράκης, έμελλε να ακολουθήσει και ο εβραϊκός πληθυσμός άλλων περιοχών. Σύμφωνα με τα ίδια στοιχεία, στις 24 Μαρτίου 1944, οι Γερμανοί έκαναν μπλόκα στα σπίτια των Εβραίων και συνέλαβαν όσους βρήκαν. Ακολούθησε η λεηλασία των σπιτιών και των καταστημάτων. Ο απολογισμός του διωγμού υπήρξε τραγικός: 155 άτομα εξοντώθηκαν στα χιτλερικά στρατόπεδα ή σκοτώθηκαν σε επιχειρήσεις των Γερμανών.
Μεταπολεμική περίοδος-Νέα Συναγωγή
Ο Βόλος απελευθερώθηκε στις 19 Οκτωβρίου 1944 και τότε οι Εβραίοι άρχισαν να επιστρέφουν στις εστίες τους. Είναι παρήγορο ότι τα πιο πολλά μέλη της Εβραϊκής Κοινότητας του Βόλου σώθηκαν από το ολοκαύτωμα, καθώς η Κοινότητα είχε το μικρότερο ποσοστό απωλειών (26%) από όλες τις άλλες κοινότητες. Την εποχή εκείνη, η Κοινότητα αριθμούσε 650 μέλη, τα περισσότερα από τα οποία είχαν ανάγκη οικονομικής ενίσχυσης και ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης. Πολλοί μετακινήθηκαν στην Αθήνα, ενώ άλλοι προτίμησαν να μεταναστεύσουν στις ΗΠΑ και στο Ισραήλ. Με τη λήξη του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, άρχισε, το 1948, να χτίζεται η νέα Συναγωγή, στην ίδια θέση και με τα ίδια χαρακτηριστικά, με την αρωγή του Κεντρικού Ισραηλιτικού Συμβουλίου, της Φιλανθρωπικής Οργάνωσης «Αμέρικαν Τζόιντ» (A.J.D.C.) και άλλων αδελφών Κοινοτήτων, της Θεσσαλονίκης κλπ.
Η τρίτη Συναγωγή
Αυτή η Συναγωγή καταστράφηκε από τους ισχυρούς σεισμούς της πόλης, το 1955. Στην ίδια θέση ολοκληρώθηκε το 1960 μια άλλη μικρότερη Συναγωγή, αντισεισμική, που λειτουργεί μέχρι σήμερα, στη συμβολή των οδών Ξενοφώντος, Πλάτωνος και Μωυσέως. Το 1993 η Εβραϊκή Κοινότητα Βόλου αριθμούσε περίπου 120 μέλη.
Μετά την Τουρκοκρατία
Το 1881, όταν ο Βόλος απελευθερώθηκε από τον τουρκικό ζυγό, υπήρχε μια οργανωμένη Εβραϊκή Κοινότητα, όπως μαρτυρούν δημοσιεύματα εφημερίδων της εποχής, με πρόεδρο το Γουλιέλμο Φόρτη, της οποίας τα μέλη συμμετείχαν ενεργά στην κοινωνική, εμπορική και οικονομική ζωή της πόλης. Τα μέλη της, σύμφωνα με τα ίδια στοιχεία, κάλυπταν ένα ευρύ φάσμα επαγγελμάτων και με τον τρόπο τους συνέβαλαν στην οικονομική ανάπτυξη της πόλης. Η συμμετοχή τους στην κοινωνική, πολιτιστική και οικονομική ζωή του Βόλου εκφράστηκε με τη δημιουργία εμπορικών και βιοτεχνικών καταστημάτων. Ενδεικτικά αναφέρεται η «Τράπεζα Βαρούχ» (1898), το εργοστάσιο Μουρτζούκου «Λεβιάθαν» (1908), οι μεγάλες καπναποθήκες Ιωσήφ Λεβή, Ζακ Σαπόρτα, Έρμαν Σπήρερ, το νηματουργείο αδελφών Λεβή, το εργοστάσιο κλινών Αμών και Αζούζ κ.ά. Παρά το μεγάλο αριθμό εμπόρων και επαγγελματοβιοτεχνών, υπήρχε κι ένας αριθμός εργατοϋπαλλήλων. Το 1901, ο πρώτος εμπορικός οδηγός του Βόλου κατέγραψε 48 εμπόρους, ενώ το 1940, 88 εμπόρους, 32 επαγγελματοβιοτέχνες και 67 εργατοϋπαλλήλους. Τα εβραϊκά καταστήματα δέσποζαν στην κεντρική αγορά του Βόλου. Πολλοί Εβραίοι του Βόλου πρωτοστάτησαν στην ίδρυση ευαγών ιδρυμάτων, αθλητικών και πολιτιστικών Συλλόγων, ενώ συμμετείχαν ενεργά σε διάφορους επαγγελματικούς φορείς, στα Επιμελητήρια, στο συνδικαλιστικό κίνημα και στα δημοτικά πράγματα.
Η πρώτη Συναγωγή
Η κατασκευή της πρώτης Συναγωγής άρχισε το 1865, με οικονομική συνδρομή των Ε. Ρότσιλντ, Αλλατίνι και Μ. Χιρς, στο κέντρο της εβραϊκής συνοικίας, αντικαθιστώντας μια παλαιότερη πρόχειρη ξύλινη κατασκευή. Λειτούργησε το 1870 στη σημερινή της θέση, ενώ στη συνοικία της Νεάπολης υπήρχε εβραϊκό νεκροταφείο. Υπό τη σκέπη της Κοινότητας λειτούργησε το πρώτο παράρτημα στην Ελλάδα της Γαλλικής Σχολής «Alliance Israelite Universelle», το 1865. Η λειτουργία της σχολής διήρκεσε, όμως, λίγα χρόνια, με μέσο όρο μαθητών τους 55. Από το 1870 λειτούργησε το εβραϊκό δημοτικό σχολείο και το «Ταλμούδ Τορά», ενώ από το 1894 η Ιερατική Σχολή για την προετοιμασία ραβίνων, υπό τη διεύθυνση του αρχιραβίνου Μωυσή Πέσαχ. Με την ανάπτυξη της δημοτικής και δημόσιας εκπαίδευσης στη πόλη, ένας μεγάλος αριθμός Εβραίων μαθητών φοίτησε σε όλα τα σχολεία, ενώ μερικοί σπούδαζαν παράλληλα, στα ωδεία της πόλης. Αρκετοί από αυτούς τους μαθητές αποτέλεσαν το επιστημονικό δυναμικό της Κοινότητας και έτσι αναδείχθηκαν επιστήμονες με μεγάλη φήμη, όπως οι γιατροί Μωρίς Κοφίνα, Μωυσής Μωυσή, Μεναχέμ Μωυσή, Ιωσήφ Κοέν και οι δικηγόροι Εμμαν. Δαφφά, Σαούλ Μωυσή και Ισαάκ Σακκή. Καθώς η Εβραϊκή κοινότητα Βόλου είχε νομική υπόσταση και ήταν καλά οργανωμένη με σωματεία, συλλόγους, διοίκηση και επιτροπές, στην πόλη συνέρρευσαν Εβραίοι από άλλες πόλεις της Ελλάδας. Έτσι, το 1901, η κοινότητα είχε 200 οικογένειες και περίπου 1.000 μέλη, ενώ στο αποκορύφωμά της, το 1935, αριθμούσε 250 οικογένειες, περίπου 1.250 άτομα.
Γερμανική κατοχή-Ολοκαύτωμα
Την όλη εξέλιξη και πρόοδο της Κοινότητας ανέκοψε ο πόλεμος του 1940, που συσσώρευσε τόσα δεινά στην πατρίδα μας. Τότε στρατεύθηκαν 71 μέλη για να πολεμήσουν στην πρώτη γραμμή του μετώπου, ενώ πολλοί εργάστηκαν εθελοντικά σε διάφορες υπηρεσίες των μετόπισθεν (αεράμυνα, νοσοκομεία κ.ά.). Ακολούθησε η Κατοχή, στη διάρκεια της οποίας πέθαναν από στερήσεις και την έλλειψη ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης 37 μέλη της Κοινότητας. Με την ανάπτυξη της Αντίστασης κατά του εχθρού, ένας μεγάλος αριθμός Εβραίων εντάχθηκε στις πολιτικές Οργανώσεις του ΕΑΜ, ΕΠΟΝ, Ε.Α. και αργότερα η πλειονότητα αυτών πέρασε στα ένοπλα τμήματα του ΕΛΑΣ. Η Εβραϊκή Συναγωγή ανατινάχθηκε από τους Γερμανούς το Μάρτιο του 1943. Την τύχη των Εβραίων της Μακεδονίας και της Θράκης, έμελλε να ακολουθήσει και ο εβραϊκός πληθυσμός άλλων περιοχών. Σύμφωνα με τα ίδια στοιχεία, στις 24 Μαρτίου 1944, οι Γερμανοί έκαναν μπλόκα στα σπίτια των Εβραίων και συνέλαβαν όσους βρήκαν. Ακολούθησε η λεηλασία των σπιτιών και των καταστημάτων. Ο απολογισμός του διωγμού υπήρξε τραγικός: 155 άτομα εξοντώθηκαν στα χιτλερικά στρατόπεδα ή σκοτώθηκαν σε επιχειρήσεις των Γερμανών.
Μεταπολεμική περίοδος-Νέα Συναγωγή
Ο Βόλος απελευθερώθηκε στις 19 Οκτωβρίου 1944 και τότε οι Εβραίοι άρχισαν να επιστρέφουν στις εστίες τους. Είναι παρήγορο ότι τα πιο πολλά μέλη της Εβραϊκής Κοινότητας του Βόλου σώθηκαν από το ολοκαύτωμα, καθώς η Κοινότητα είχε το μικρότερο ποσοστό απωλειών (26%) από όλες τις άλλες κοινότητες. Την εποχή εκείνη, η Κοινότητα αριθμούσε 650 μέλη, τα περισσότερα από τα οποία είχαν ανάγκη οικονομικής ενίσχυσης και ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης. Πολλοί μετακινήθηκαν στην Αθήνα, ενώ άλλοι προτίμησαν να μεταναστεύσουν στις ΗΠΑ και στο Ισραήλ. Με τη λήξη του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, άρχισε, το 1948, να χτίζεται η νέα Συναγωγή, στην ίδια θέση και με τα ίδια χαρακτηριστικά, με την αρωγή του Κεντρικού Ισραηλιτικού Συμβουλίου, της Φιλανθρωπικής Οργάνωσης «Αμέρικαν Τζόιντ» (A.J.D.C.) και άλλων αδελφών Κοινοτήτων, της Θεσσαλονίκης κλπ.
Η τρίτη Συναγωγή
Αυτή η Συναγωγή καταστράφηκε από τους ισχυρούς σεισμούς της πόλης, το 1955. Στην ίδια θέση ολοκληρώθηκε το 1960 μια άλλη μικρότερη Συναγωγή, αντισεισμική, που λειτουργεί μέχρι σήμερα, στη συμβολή των οδών Ξενοφώντος, Πλάτωνος και Μωυσέως. Το 1993 η Εβραϊκή Κοινότητα Βόλου αριθμούσε περίπου 120 μέλη.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου