Πόλεις της Βίβλου: Η μεγάλη Βαβυλώνα

Σε ποια μακρινή και μυστηριώδη νύχτα των χρόνων πρέπει να τοποθετηθεί η απαρχή της Βαβυλώνας;

Σύμφωνα με τη Γένεση, ιδρυτής της ήταν ο Νεβρώδ, που το όνομά του σημαίνει «στασιαστής». Αυτός ήταν που θεμελίωσε τη Βαβέλ. Την πόλη κατέκτησαν διαδοχικά οι Σημίτες, οι Άριοι και οι Χαλδαίοι. Έτσι προέκυψε ένα κράμα φυλών.

Η Βαβυλώνα κυριάρχησε στον ανατολικό κόσμο μετά την πτώση της Νινευή, στα 625 π.Χ. Ο Ναβοπαλασάρ, που είχε γίνει απόλυτος κύριός της, εκτέλεσε εκεί τεράστια έργα. Αλλά ο γιος και διάδοχός του, Ναβουχοδονόσωρ, της έδωσε μεγαλοπρέπεια. Οι κρεμαστοί της κήποι, φυτεμένοι με σπάνια είδη δέντρων και κοσμημένοι με λαμπρά άνθη αποτελούσαν ένα από τα επτά θαύματα του κόσμου. Ο βασιλιάς είχε διατάξει την κατασκευή τους για να ικανοποιήσει μια ιδιοτροπία της γυναίκας του, που έπληττε βλέποντας μονότονο το τοπίο.

Η ΠΟΛΗ

Η πόλη είχε το σχήμα τέλειου τετραγώνου και την περιέβαλλαν ψηλά προστατευτικά τείχη με 250 πύργους (μερικοί τους υπολογίζουν σε 316). Εκατό πύλες από συμπαγή μπρούντζο άνοιγαν προς την ύπαιθρο. Μέσα από το οχύρωμα, μια πλατιά τάφρος γεμάτη νερό χώριζε το τείχος από τις πρώτες κατοικίες.

Ο Ευφράτης διέσχιζε την πόλη από βορρά προς νότο και πλαισιωνόταν από τείχη το ίδιο ψηλά, όπως και αυτά που την περιτριγύριζαν. Πλατιές σκάλες έφταναν μέχρι τον ποταμό, όπου ήταν κατασκευασμένες μεγαλοπρεπείς αποβάθρες. Η πόλη κοβόταν σε μεγάλα τετράγωνα που τα χώριζαν λεωφόροι μήκους 8 χιλιομέτρων και πλάτους 52 μέτρων, οι οποίες τέμνονταν σε ορθές γωνίες και σχημάτιζαν 629 «νησίδες» με κατοικίες και κήπους.
Στην είσοδο της ιερής οδού που οδηγούσε στον κύριο ναό, μια υπέροχη στήλη προοριζόταν να υπενθυμίζει στους μελλοντικούς αιώνες τη δόξα του ιδρυτή της: «Εγώ είμαι ο Ναβουχοδονόσωρ, ο βασιλιάς της Βαβυλώνας. Έστρωσα με πέτρες την οδό της Βαβέλ για την πομπή του μεγάλου θεού Μαρδούκ. Ο Μαρδούκ, ο κύριος που δίνει την αιώνια ζωή».
Από κάθε πλευρά της θριαμβευτικής αυτής οδού υψώνονταν τείχη 7 μέτρων, επενδυμένα με γαλάζια τούβλα, που πάνω τους ξεπρόβαλλαν ανάγλυφα 120 λιοντάρια πυρρόχρωμα, αραδιασμένα το ένα πίσω από το άλλο, με το στόμα μισάνοιχτο. Ένα ζιγκουράτ, πελώρια βαθμιδωτή πυραμίδα, με βάση 100 τετραγωνικά μέτρα και 100 μέτρα ύψος, επεσήμαινε το κέντρο της πόλης. Τα 85 εκατομμύρια τούβλα, που χρειάστηκαν για τη γιγάντια αυτή κατασκευή, έφερναν όλα τη βασιλική σφραγίδα.
Οι ιεροί, αλλά κι οι κοσμικοί συγγραφείς, συμφωνούν στην περιγραφή της μεγαλοπρεπούς αυτής πόλης. Ο Ηρόδοτος, ο Ξενοφώντας και ο Πλίνιος μαρτυρούν για τη λαμπρότητά της. Όσο για τους προφήτες της Βίβλου, την αποκαλούν «υψηλή πόλη», «δόξα των βασιλείων».

Η ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΗΡΟΔΟΤΟΥ

Ο Ηρόδοτος περιγράφει ως εξής την ξακουστή πολιτεία: «Η πόλη αυτή είναι ως εξής περίπου: Κείται σε μεγάλη πεδιάδα και σχηματίζει τετράγωνο, κάθε πλευρά του οποίου έχει 120 στάδια. Έτσι όλη η περίμετρος της πόλης είναι 480 στάδια. Τέτοια είναι η έκταση της πόλης της Βαβυλώνας, και ήταν διακοσμημένη όσο καμιά άλλη πόλη από όσες γνωρίζουμε. Κατ’ αρχήν την περιβάλλει τάφρος βαθιά, πλατιά και γεμάτη νερό. Έπειτα υψώνεται τείχος του οποίου το μεν πλάτος είναι 50 βασιλικοί πήχεις (περίπου 30 μέτρα) και το ύψος 200 (περίπου 120 μέτρα)...
Επάνω σ’ αυτό το τείχος και στις άκρες έχτισαν οικήματα μονόπατα (μεμονωμένοι πύργοι, που ίσως αποτελούνταν από ένα μόνο δωμάτιο) αντικριστά μεταξύ τους και ανάμεσα στα οικήματα άφησαν όσο διάστημα χρειάζεται για να κυκλοφορεί άρμα τέθριππο. Γύρω από το τείχος κατασκευάστηκαν 100 πύλες, όλες χάλκινες, με παραστάτες και υπέρθυρα κι αυτά από χαλκό...

Έτσι λοιπόν περιτειχίστηκε η Βαβυλώνα. Η πόλη αφετέρου ήταν χωρισμένη σε δύο μέρη, επειδή στο μέσον της περνά ο ποταμός που λέγεται Ευφράτης. Αυτός έρχεται από την Αρμενία, είναι μεγάλος, βαθύς και γρήγορος και εκβάλλει στην Ερυθρά θάλασσα (Περσικό κόλπο). Από εκεί γίνονται γωνίες και έπειτα σε κάθε όχθη του ποταμού από τη μια άκρη στην άλλη εκτείνεται τοίχος από 8 πλίνθους. Η ίδια η πόλη, γεμάτη σπίτια τριώροφα και τετραώροφα, κατατέμνεται από ευθείες οδούς, όχι μόνον τις κύριες, αλλά και τις εγκάρσιες που καταλήγουν στον ποταμό. Απέναντι από κάθε οδό στον τοίχο δίπλα στον ποταμό υπήρχαν μικρές πύλες, ισάριθμες προς τις οδούς. Ήταν και αυτές χάλκινες και άνοιγαν ακριβώς προς τις όχθες του ποταμού.

Το τείχος λοιπόν έχει δύο βραχίονες, οι οποίοι φτάνουν μέχρι τον ποταμό. Από Το εξωτερικό τείχος που ανέφερα είναι ο θώρακας της πόλης, ενώ στο εσωτερικό υπάρχει άλλο τείχος που δεν είναι καθόλου πιο αδύνατο από το πρώτο, αλλά στενότερο. Στη μέση κάθε μέρους της πόλης ήταν χτισμένα, στο ένα τα βασιλικά ανάκτορα με περίβολο μεγάλο και στερεό, και στο άλλο ο ναός του Δία Βαάλ (το ιερό του Μπελ-Μαρντούκ) με τη χάλκινη πύλη, που σωζόταν και στις μέρες μου ακόμα και είχε σχήμα τετράγωνο, και κάθε πλευρά του είχε μήκος 2 σταδίων. Στο μέσον του ιερού υψώνεται πύργος ογκώδης,[1] που έχει μήκος και πλάτος ενός σταδίου, και πάνω από αυτόν υπάρχει άλλος πύργος και άλλος πάνω από αυτόν και ούτω καθ’ εξής μέχρις οκτώ. Οφιοειδής σκάλα έχει κατασκευαστεί εξωτερικά που φέρνει από πύργο σε πύργο, και στη μέση περίπου της ανάβασης υπάρχουν σταθμός και αναπαυτικά καθίσματα, όπου κάθονται και ξεκουράζονται, όσοι ανεβαίνουν. Στον τελευταίο πύργο υπάρχει μεγάλος ναός και μέσα στον ναό μεγάλο κρεβάτι καλοστρωμένο και κοντά του ένα χρυσό τραπέζι. Κανένα άγαλμα δεν έχει τοποθετηθεί στο μέρος αυτό ούτε διανυκτερεύει κανείς άνθρωπος, εκτός μόνον από μια ιθαγενή γυναίκα, την οποία εκλέγει μεταξύ όλων ο θεός, όπως λένε οι Χαλδαίοι, οι ιερείς αυτού του θεού... Κάτω από αυτόν το ναό της Βαβυλώνας υπάρχει και άλλος ναός με μεγάλο χρυσό άγαλμα του Δία (του Μαρντούκ) που κάθεται και κοντά είναι μεγάλο χρυσό τραπέζι. Το βάθρο και ο θρόνος είναι επίσης από χρυσάφι, και όπως έλεγαν οι Χαλδαίοι, όλα αυτά έχουν γίνει με 800 τάλαντα χρυσού. Έξω από τον ναό ο βωμός είναι χρυσός. Υπάρχει όμως και άλλος βωμός μεγάλων διαστάσεων, πάνω στον οποίον θυσιάζουν τα μεγάλα ζώα, επειδή στον χρυσό βωμό δεν επιτρέπεται να θυσιάζουν παρά μόνο ζώα του γάλακτος. Επάνω στον μεγάλο βωμό οι Χαλδαίοι καίνε κάθε χρόνο 1.000 τάλαντα θυμίαμα, όταν τελούν τη γιορτή του θεού. Την εποχή εκείνη (δηλαδή του Κύρου) υπήρχε ακόμα στο τέμενος αυτό άγαλμα 12 πήχεων χρυσό και ογκώδες...».

Ο ΝΑΒΟΥΧΟΔΟΝΟΣΩΡ

Μεθυσμένος από δόξα και αλαζονεία, ο Ναβουχοδονόσωρ, θαυμάζοντας από το ανάκτορό του την ασύγκριτη πολιτεία φώναξε: «Δεν είναι αυτή η μεγάλη Βαβυλώνα, που εγώ έχτισα για καθέδρα του βασιλείου με την ισχύ της δύναμής μου και για τιμή της δόξας μου;». Ο μονάρχης ξεχνούσε ότι η δόξα ανήκει μόνον στον Θεό, ο Οποίος και τη δίνει σε όποιον Αυτός θέλει. Μόλις τα αλαζονικά αυτά λόγια βγήκαν από το στόμα του, μια φωνή ακούστηκε από τον ουρανό: «Σε σένα αναγγέλλεται, βασιλιά Ναβουχοδονόσωρ: Η βασιλεία σου παρήλθε από σένα και θα εκδιωχθείς από τους ανθρώπους και η κατοικία σου θα είναι μαζί με τα θηρία του χωραφιού. Χορτάρι θα τρως όπως τα βόδια και θα περάσουν επάνω σου επτά καιροί, μέχρις ότου γνωρίσεις ότι ο Ύψιστος είναι ο Κύριος της βασιλείας των ανθρώπων, και σε όποιον θέλει, τη δίνει» (Δανιήλ 4:30-32).
Η θεία ποινή εκτελέστηκε κατά γράμμα. Ξαφνικά, χτυπημένος από παράκρουση ο υπερφίαλος ηγεμόνας κατάντησε σαν ζώο. Ένα όνειρο, από το οποίο δεν συνετίστηκε, παρά την προειδοποίηση του Δανιήλ, μπορούσε να τον φέρει σε μετάνοια: «Βασιλιά, ας γίνει σε σένα δεκτή η συμβουλή μου και απόκοψε τις αμαρτίες σου με δικαιοσύνη και τις ανομίες σου με οικτιρμούς φτωχών, ίσως και διαρκέσει η ευημερία σου» (Δανιήλ 4:27). Η παραφροσύνη του βασιλιά διήρκεσε 7 χρόνια και έπειτα το λογικό του ξανάρθε. Ο ίδιος ταπεινώθηκε μπροστά στον Θεό του ουρανού, ο Οποίος τον ελέησε και τον αποκατάστησε για ένα διάστημα στο θρόνο του.

Ο ΒΑΛΤΑΣΑΡ
Τον Ναβουχοδονόσωρ διαδέχθηκε ο Βαλτάσαρ. Με αυτόν άρχισε η παρακμή της τεράστιας Βαβυλωνιακής αυτοκρατορίας. Ο Κύρος, ο γνωστός στην Ιστορία με το όνομα Κυαξάρης Β', ανεψιός και αρχιστράτηγος των φοβερών στρατιωτών του Δαρείου, βασιλιά της Περσίας, πολιορκούσε τη Βαβυλώνα.
Θεωρώντας ότι είναι ασφαλής πίσω από τα πελώρια τείχη της πόλης του, ο Βαλτάσαρ διασκέδαζε, ωθώντας τη βεβήλωση μέχρι του σημείου να χρησιμοποιήσει μέσα στην κραιπάλη του τα χρυσά σκεύη του Ναού της Ιερουσαλήμ, που είχε αφαιρέσει από εκεί ο προκάτοχός του. Έπινε από αυτά μαζί με τους αυλικούς του και τις παλλακίδες του. Ξαφνικά, ένα ανθρώπινο χέρι φάνηκε πάνω στον τοίχο του ανακτόρου και χάραξε γράμματα μυστηριώδη: «Μενέ, Μενέ, Θεκέλ, Ουφαρσίν». Τρόμος τον κυρίευσε. Διέταξε να καλέσουν τους μάγους και τους αστρολόγους του που δεν μπόρεσαν να αποκρυπτογραφήσουν την επιγραφή. Με συμβουλή της βασίλισσας κλήθηκε και ο Δανιήλ. Αυτός αποκάλυψε στον βασιλιά το φοβερό νόημα της επιγραφής: «Ο Θεός μέτρησε τη βασιλεία σου και την τελείωσε. Ζυγίστηκες στην πλάστιγγα και βρέθηκες ελλιπής. Διαιρέθηκε η βασιλεία σου και δόθηκε στους Μήδους και Πέρσες» (Δανιήλ 5:25-28).
Την ίδια νύχτα, η προφητεία εκπληρώθηκε. Ο Δαρείος, αφού παρέκλινε τη ροή του Ευφράτη, μπήκε στην πόλη από την αποστραγγισμένη κοίτη του ποταμού. Έσφαξε τον Βαλτάσαρ και προσάρτησε την πόλη στη Μηδοπερσική αυτοκρατορία. Ήταν η πτώση της Βαβυλώνας.

Η ΚΑΤΑΛΗΞΗ
Εξήντα χρόνια αργότερα, ο Ξέρξης την λεηλάτησε και έδιωξε τους κατοίκους της. Ο Μ. Αλέξανδρος θέλησε να την ανοικοδομήσει. Για τον σκοπό αυτό χρησιμοποίησε 10.000 στρατιώτες, αλλά πέθανε μέσα στην πόλη αυτήν, πριν ολοκληρώσει το έργο του. Τέλος ο Σέλευκος Α' ο Νικάνωρ μετέφερε την πρωτεύουσά του στη συμβολή του Τίγρη και του Ευφράτη κοντά στη θέση της σημερινής Βαγδάτης και τη νέα του πρωτεύουσα, που αντικατέστησε τη Βαβυλώνα, την ονόμασε Σελεύκεια.
Έτσι εκπληρώθηκαν οι προφητείες του Ησαΐα και του Ιερεμία: «Και η Βαβυλώνα, η δόξα των βασιλείων, το ένδοξο καύχημα των Χαλδαίων, θα είναι όπως όταν ο Θεός είχε καταστρέψει τα Σόδομα και τα Γόμορρα. Ουδέποτε θα κατοικηθεί ούτε θα κατασκηνωθεί από γενιά σε γενιά, ούτε Άραβες θα στήσουν τις σκηνές τους εκεί ούτε ποιμένες θα αναπαύονται εκεί» (Ησαΐας 13:19-20).

ΟΙ ΑΜΑΡΤΙΕΣ ΤΗΣ ΒΑΒΥΛΩΝΑΣ

Πρώτα απ’ όλα η άμετρη αλαζονεία των βασιλέων της. Η αλαζονεία προηγείται της συντριβής. Κανένας από τους μεγάλους του κόσμου δεν είναι που αργά ή γρήγορα να μη γνώρισε αυτή τη σκληρή εμπειρία. Ο Θεός αντιτίθεται στους υπερήφανους, αλλά ελεεί τους ταπεινούς. Ο Ναβουχοδονόσωρ είναι ένα συναρπαστικό παράδειγμα. Η αλαζονεία του επέσυρε την ποινή, όπως το αλεξικέραυνο τραβάει τον κεραυνό. Η εξουθενωτική παραφροσύνη του διήρκεσε 7 χρόνια, και τότε επανήλθε το λογικό του και ανένηψε η καρδιά του. Ταπεινώθηκε, λάτρεψε το χέρι που τον κτύπησε και δόξασε τον Θεό του ουρανού: «Τώρα, εγώ ο Ναβουχοδονόσωρ αινώ και υπερυψώνω και δοξάζω τον βασιλιά του ουρανού, επειδή, όλα τα έργα του είναι αλήθεια και οι δρόμοι του κρίση και μπορεί να ταπεινώσει αυτούς που περπατούν μέσα στην υπερηφάνεια» (Δανιήλ 4:37). Ο Θεός που συγχωρεί όταν υπάρχει ειλικρινής μετάνοια, αποκατέστησε επί ένα διάστημα τον Ναβουχοδονόσωρ στο θρόνο του.
Αμαρτία της Βαβυλώνας ήταν επίσης ο αποκρυφισμός, η μαγεία. Το ότι στους Βαβυλώνιους χρωστάμε τα θεμέλια των Μαθηματικών και της Αστρονομίας, δεν πρέπει να μας κάνει να παραβλέψουμε ότι, κυρίως για την πρόγνωση του μέλλοντος, οι αστρολόγοι τους μελετούσαν τις κινήσεις της Σελήνης ως προς τον Ήλιο, τις εκλείψεις, τις τροχιές των πλανητών, τις θέσεις των άστρων. Η επιστήμη τους, που είναι ευγενής και ωραία από μόνη της, γινόταν δούλη της τύφλωσής τους. Μάγοι και μάντεις εξασκούσαν στη Βαβυλώνα τη σκοτεινή τους επήρεια. Επικαλούνταν δαιμονικές δυνάμεις για βασανισμό των ανθρώπων. Έχει διασωθεί πλούσια φιλολογία επωδών και εξορκισμών, καθώς και περιγραφών μαγικών τελετουργιών.
Όμως ο Θεός ρητά απαγορεύει τέτοιες ενέργειες. Ο Νόμος Του, που αρχικά δόθηκε στον Ισραήλ, ισχύει για κάθε έθνος και κάθε εποχή. Η Βαβυλώνα δεν διέφυγε την κρίση που ο Θεός εξάγγειλε εναντίον αυτών που επιδίδονταν στη δαιμονολατρία.
Η έκλυση των ηθών, ο δεσποτισμός και η βία προστίθενται στις αμαρτίες της Βαβυλώνας. Μέσα από τις σελίδες της Βίβλου παραμένει ως η εικόνα της διαφθοράς. Το βιβλίο της Αποκάλυψης την παρουσιάζει σαν σύμβολο μιας εκκλησίας ξεπεσμένης, που όχι μόνο έχει χάσει την πρώτη της αγάπη, αλλά και έχει μολυνθεί εξαιτίας της ανάμιξής της με την ανομία του κόσμου, της κερδοσκοπίας της, της αγάπης της προς το χρήμα και των κοσμικών της επιδιώξεων. Ακόμα μπορεί να προεικονίσει μια ψεύτικη θεολογία, όπου ο Θεός δεν ήταν πλέον παρά μια συμβολική μορφή, ο Ιησούς Χριστός μια εικόνα, η Αγία Γραφή ένα κείμενο νοθευμένο στο οποίο δεν μπορεί κανείς να δίνει πίστη. Τέλος η Βαβυλώνα απεικονίζει ένα κόσμο βίας, αντιθέσεων και ηδονισμού.
«Και πάνω στο μέτωπό της ήταν γραμμένο ένα όνομα: Μυστήριο, η μεγάλη Βαβυλώνα, η μητέρα των πορνών και των βδελυγμάτων της γης» (Αποκάλυψη 17:5).
Μέσα από τις πεδιάδες της Μεσοποταμίας, ο Ευφράτης συνεχίζει να ρέει και να περιβρέχει με τα νερά του τα ερείπια της αρχαίας πολιτείας, που καθένα από τα τούβλα της εξακολουθεί να φέρνει τη βασιλική σφραγίδα, σήμα μιας υπερφίαλης δύναμης, ξεγραμμένης από τον Θεό.
Ο κόσμος μας, η σύγχρονη Βαβυλώνα που τείνει να πάρει διαστάσεις διαπλανητικές, μήπως πρέπει να περιμένει παρόμοιο τέλος;
Σε κάθε εποχή και σε κάθε τόπο, τα ίδια αίτια φέρνουν τα ίδια αποτελέσματα. Η πρώτη Βαβυλώνα κατέρρευσε. Και η δική μας εκεί κατευθύνεται, θύμα της αλαζονείας και της ασέβειάς της. Γι’ αυτό αναφέρεται: «Βγείτε έξω από αυτή (τη Βαβυλώνα), ο λαός μου, και μη συγκοινωνήσετε στις αμαρτίες της, για να μη πάρετε από τις πληγές της» (Αποκάλυψη 18:4).

ΟΙ ΠΙΣΤΟΙ ΚΑΙ Η ΒΑΒΥΛΩΝΑ

Να βγουν οι πιστοί από τη Βαβυλώνα; Αλλά, δεν είναι προσδεμένοι σ’ αυτήν από μόνο το γεγονός ότι είναι άνθρωποι; Όμως, δεν πρόκειται για έξοδο από τον κόσμο, αλλά για αποχωρισμό από την ανομία που είναι σ’ αυτόν. Δεν μπορούμε να φύγουμε από την κοινωνία. Εκεί εργαζόμαστε, εκεί έχουμε ευθύνες και νόμιμους δεσμούς. Δεν καλούμαστε σε αναχωρητισμό, αλλά να ζήσουμε σε αντίθεση με το πνεύμα του κόσμου, όπως έκανε ο Δανιήλ, που μαζί με τους τρεις συντρόφους του «έβαλε στην καρδιά του να μη μολυνθεί από τα φαγητά του βασιλιά ούτε από το κρασί που εκείνος έπινε» (Δανιήλ 1:8).
Πόσο ωραία και μεγάλη είναι η μαρτυρία αυτών των νέων μέσα στη Βαβυλώνα, οι οποίοι προτίμησαν το φλογερό καμίνι και το λάκκο των λιονταριών, από το να απιστήσουν στον Θεό.
Η εκκλησία οφείλει να πάει προς τον κόσμο. Δεν πρέπει όμως να συμμορφωθεί με αυτόν. Αυτή είναι η προσταγή του Κυρίου: «Μη συμμορφώνεστε με τούτο τον αιώνα» (Ρωμαίους 12:2). «Μη αγαπάτε τον κόσμο, ούτε αυτά που υπάρχουν μέσα στον κόσμο. Αν κάποιος αγαπάει τον κόσμο, η αγάπη του Πατέρα δεν υπάρχει μέσα σ’ αυτόν, επειδή, κάθε τι που υπάρχει στον κόσμο: η επιθυμία της σάρκας και η επιθυμία των ματιών και η αλαζονεία του βίου, δεν είναι από τον Πατέρα, αλλά είναι από τον κόσμο» (Α' Ιωάννου 2:15-16).
Πρέπει να προσέξουμε, μήπως η αδυναμία της χριστιανικής μαρτυρίας, το ανίσχυρο της εκκλησίας, προέρχονται από το γεγονός ότι γίνεται σύγχυση της «παραμονής μέσα στον κόσμο» και της «συμμόρφωσης με τον κόσμο».
Το να παραμένει ο πιστός μέσα στον κόσμο, όπως ήταν ο Δανιήλ και οι φίλοι του στη Βαβυλώνα, είναι επιθυμητό από τον Θεό. Όμως αποκρούεται από τον Θεό η παραδοχή του κοσμικού πνεύματος.
Από εμάς ζητάει να είμαστε ανεπίληπτοι και καθαροί, να παραμένουμε άμεμπτοι σαν γνήσια παιδιά του Θεού «ανάμεσα σε μια γενιά άδικη και διεστραμμένη», φέγγοντας σαν λυχνάρια μέσα στο σκοτάδι της νύχτας.

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
[1] Ο λεγόμενος πύργος της Βαβέλ, που αναφέρεται στη Βίβλο. Τους πύργους των ναών τους οι Βαβυλώνιοι τους ονόμαζαν ziggurat.